"Το κράτημα της αναπνοής για την συγκέντρωση του νου"

 

– Γέροντα, πῶς λέτε τὴν εὐχὴ μὲ τὴν εἰσπνοὴ καὶ τὴν ἐκπνοή; 

– Εἶχα συνηθίσει νὰ λέω τὴν εὐχὴ ὁλόκληρη· μὲ τὴν εἰσπνοὴ ἔλεγα «Κύριε, Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱὲ τοῦ Θεοῦ» καὶ μὲ τὴν ἐκπνοὴ «ἐλέησόν με, τὸν ἁμαρτωλόν». Ὕστερα ὅμως ἀπὸ τὴν ἐγχείρηση στοὺς πνεύμονες, δὲν ἔφθανε ἡ ἀναπνοή μου νὰ τὴν λέω ὁλόκληρη, καὶ ἔλεγα μὲ τὴν εἰσπνοὴ «Κύριε, Ἰησοῦ Χριστὲ» καὶ μὲ τὴν ἐκπνοὴ «ἐλέησόν με».

– Γέροντα, σὲ τί βοηθάει τὸ κράτημα τῆς ἀναπνοῆς, ὅταν λέμε τὴν εὐχή;

– Τὸ κράτημα τῆς ἀναπνοῆς βοηθάει νὰ συγκεντρωθῆ ὁ νοῦς στὴν εὐχή, ὅπως στὴν σκοποβολὴ κρατᾶς κάπως τὴν ἀναπνοή σου, γιὰ νὰ πετύχης τὸν στόχο σου. Αὐτὸ ὅμως πρέπει νὰ γίνεται γιὰ λίγο στὴν ἀρχή, καὶ μόνον ὅταν ὑπάρχη ἀνάγκη· ὅταν δηλαδὴ ὁ νοῦς εἶναι σκορπισμένος ἢ ἔχη πόλεμο λογισμῶν. Τότε ἔχει νόημα νὰ κρατάη κανεὶς λίγο τὴν ἀναπνοή του, ἀλλὰ καὶ πάλι ὄχι συνέχεια, γιατὶ πιέζεται ἡ καρδιὰ καὶ παθαίνει βλάβη. Μερικοὶ σκύβουν τὸ κεφάλι, κρατοῦν τὴν ἀναπνοὴ καὶ πονάει ἡ καρδιὰ ὡς ὄργανο, ὁπότε παθαίνουν ζημιὰ καὶ ἀναγκάζονται νὰ σταματήσουν τὴν εὐχή. Ὁ Θεὸς ἄλλον πόνο ζητάει· ὁ πραγματικὸς καρδιακὸς πόνος ἔρχεται μὲ τὴν ταπεινὴ συντριβὴ τῆς καρδιᾶς καὶ ὄχι μὲ τὸ σαρκικὸ σφίξιμο τῆς καρδιᾶς.

Ἡ εὐχὴ νὰ γίνεται μὲ κόπο

– Γέροντα, προτιμῶ νὰ κάθωμαι στὸ κελλὶ καὶ νὰ λέω τὴν εὐχὴ παρὰ νὰ πηγαίνω στὴν διακονία.

– Βρέ, τί πάθαμε! Νιρβάνα117 θὰ κάνης; Ὁ Ὀρθόδοξος Μοναχισμὸς δὲν εἶναι νιρβάνα. Κατάλαβες; Ὁ μοναχὸς δὲν εἶναι τεμπέλης, νὰ μὴ δουλεύη καὶ νὰ κάθεται νὰ λέη μόνον τὴν εὐχή. Ἂν θέλη νὰ κάθεται συνέχεια, θὰ εἶναι σὰν αὐτοὺς ποὺ κάνουν γιόγκα γιὰ αὐτοσυγκέντρωση. Ὁ μοναχός, καὶ μάλιστα ὁ νέος, πρέπει νὰ εἶναι σπίρτο, νὰ ἔχη λεβεντιά, νὰ τρέχη σὲ ὅ,τι τοῦ ζητάει ἡ ὑπακοή.

– Καὶ μετάνοιες, Γέροντα, δυσκολεύομαι νὰ κάνω.

– Ἐντάξει τότε· μετάνοιες νὰ μὴν κάνης, διακονία νὰ μὴν κάνης, νὰ κάθεσαι καὶ νὰ λὲς τὴν εὐχή! Τί προκοπὴ θὰ κάνης μετά; Ὁ Ἀββᾶς Ἰσαὰκ λέει ὅτι ἡ προσευχὴ ποὺ γίνεται χωρὶς σωματικὸ κόπο εἶναι ἔκτρωμα· δὲν εἶναι προσευχή118.

– Γέροντα, δὲν μπορῶ νὰ σταθῶ πολλὴ ὥρα ὄρθια νὰ κάνω κομποσχοίνι· ὕστερα ἀπὸ λίγο γονατίζω καὶ λέω τὴν εὐχὴ γονατιστή.

– Κάνε πρῶτα τὸ δύσκολο καί, ὅταν κουρασθῆς, κάνε τὸ πιὸ εὔκολο. Ἂν δὲν μπορῆς νὰ σταθῆς ὄρθια, γονάτισε. Ἂν δὲν μπορῆς γονατιστή, κάθησε. Κι ἂν δὲν μπορῆς οὔτε καθιστή, ξάπλωσε καὶ λέγε τὴν εὐχή. Ἀρκεῖ ὁ νοῦς σου νὰ εἶναι στὸν Θεό. Αὐτὸ τὸ λέει καὶ ὁ Ἀββᾶς Ἰσαάκ119.

– Γέροντα, γιατί οἱ Πατέρες λένε νὰ κάθεσαι σὲ σκαμνί, ὅταν λὲς τὴν εὐχή;

– Γιατὶ ἐννοεῖται ὅτι ἔχεις κάνει τὸν κανόνα σου, τὶς μετάνοιές σου κ.λπ., καί, ἐπειδὴ κουράστηκες, κάθεσαι λίγο καὶ λὲς τὴν εὐχή, γιὰ νὰ μπορῆς νὰ προσευχηθῆς καὶ στὴν συνέχεια. Ὕστερα, στὶς Ἀκολουθίες καὶ στὸ διακόνημά σου θὰ εἶσαι γιὰ ἀρκετὸ διάστημα ὄρθια, πράγμα ποὺ κουράζει. Ἂν στέκεσαι πάλι ὄρθια στὸ κελλί, γιὰ νὰ προσευχηθῆς, θὰ ἀποκάμης. Γι’ αὐτὸ κάθεσαι λίγο καὶ λὲς τὴν εὐχή. Οἱ Πατέρες ὅμως δὲν ἐννοοῦν ὅτι, γιὰ νὰ ποῦμε τὴν εὐχή, πρέπει νὰ καθώμαστε. Τὸ νὰ καθήσης, γιὰ νὰ πῆς τὴν εὐχή, ἐνῶ μπορεῖς νὰ σταθῆς ὄρθιος, δὲν τὸ θεωρῶ σωστό· εἶναι τρα‐λα‐λά, ἄσχετα ἂν νομίζης ὅτι αἰσθάνεσαι κάποια γλυκύτητα. Ὁ Γερο‐Ἀρσένιος ὁ Σπηλαιώτης120 ἔλεγε: «Ὅταν λέω τὴν εὐχὴ ὄρθιος, πολλὴ εὐωδία αἰσθάνομαι. Ὅταν λέω τὴν εὐχὴ καθιστός, λίγη εὐωδία».

– Γέροντα, ὅταν κάνω μετάνοιες ἢ κάνω ὄρθια κομποσχοίνι, συγκεντρώνεται πιὸ εὔκολα ὁ νοῦς μου· δηλαδὴ ὁ κόπος μὲ συγκεντρώνει.

– Πηγαίνει ὁ νοῦς στὴν ἐργασία ποὺ κάνεις. Ὅπως, ὅταν πονᾶς, πάει ἐκεῖ ὁ νοῦς, γιατὶ ὁ πόνος τραβᾶ τὸν νοῦ, ἔτσι καὶ ὅταν κάνης μετάνοιες, πάει ὁ νοῦς ἐκεῖ. Ἀλλὰ καὶ πάλι, ἂν ὁ νοῦς σου ἦταν καθαρὰ στὸν Χριστό, δὲν θὰ θυμόσουν οὔτε πόσες μετάνοιες ἔκανες.

117 Ὁ Γέροντας ἐννοεῖ ὅτι ἡ ἐργασία τῆς εὐχῆς ἀπαιτεῖ καὶ σωματικὸ κόπο καὶ ἀγώνα κατὰ τῶν παθῶν. Δὲν ἔχει καμμία σχέση μὲ τὶς τεχνικὲς ποὺ χρησιμοποιοῦν οἱ ἀνατολικὲς θρησκεῖες, μὲ σκοπὸ τὴν κατ’ αὐτοὺς λύτρωση, τὴν ὁποία ὀνομάζουν «νιρβάνα».

118 Βλ. Ἀββᾶ Ἰσαὰκ τοῦ Σύρου, Οἱ Ἀσκητικοὶ Λόγοι, Λόγος ΟϚ΄, σ. 261.

119 Βλ. ὅ.π. Λόγος ΚΗ΄, σ. 104· Λόγος ΚΘ΄, σ. 108· Λόγος ΝΗ΄, σ. 212.

Ἁγ. Παϊσίου Ἁγιορείτου: ΛΟΓΟΙ ΣΤ’ «Περί Προσευχής»