"Ο ταπεινός έχει όλες τις αρετές"

– Γέροντα, πέστε μας κάτι, πρὶν φύγετε2.

– Τί νὰ σᾶς πῶ; Τόσα σᾶς εἶπα! 

– Πέστε μας κάτι, γιὰ νὰ τὸ δουλέψουμε, μέχρι νὰ ξαναρθῆτε.

– Ἔ, ἀφοῦ ἐπιμένετε, νὰ σᾶς πῶ... Μία εἶναι ἡ ἀρετή, ἡ ταπείνωση· ἐπειδὴ ὅμως δὲν τὸ καταλαβαίνετε, ἄντε, νὰ σᾶς πῶ καὶ τὴν ἀγάπη. Ἀλλά, ὅποιος ἔχει ταπείνωση, δὲν ἔχει καὶ ἀγάπη;

– Γέροντα, ὁ Ἀββᾶς Ἰσαὰκ λέει: «Ὅ,τι εἶναι τὸ ἁλάτι γιὰ τὸ φαγητό, εἶναι καὶ ἡ ταπείνωση γιὰ τὴν ἀρετή»3.

– Δηλαδὴ χωρὶς τὴν ταπείνωση δὲν ...τρώγονται οἱ ἀρετές! Θέλει νὰ πῆ ὁ Ἅγιος πόσο ἀπαραίτητη εἶναι ἡ ταπείνωση στὴν ἐργασία τῶν ἀρετῶν.

– Γέροντα, ἀλλοῦ ὁ Ἀββᾶς Ἰσαὰκ λέει ὅτι ἡ ταπείνωση ἔρχεται, ὅταν ἀποκτήση ὁ ἄνθρωπος ἀρετές4.

– Μήπως δὲν τὸ κατάλαβες καλά; Ἂν δὲν ἔχη ὁ ἄνθρωπος ταπείνωση, καμμιὰ ἀρετὴ δὲν μπορεῖ νὰ τὸν πλησιάση5.

– Δηλαδή, Γέροντα, ὅποιος ἔχει ταπείνωση ἔχει ὅλες τὶς ἀρετές;

– Ἒμ βέβαια. Ὁ ταπεινὸς ἔχει ὅλα τὰ πνευματικὰ ἀρώματα: ἁπλότητα, πραότητα, ἀγάπη χωρὶς ὅρια, καλωσύνη, ἀνεξικακία, θυσία, ὑπακοὴ κ.λπ. Ἐπειδὴ ἔχει τὴν πνευματικὴ φτώχεια6, ἔχει καὶ ὅλον τὸν πνευματικὸ πλοῦτο. Εἶναι ἐπίσης καὶ εὐλαβὴς καὶ σιωπηλός, γιʹ αὐτὸ συγγενεύει καὶ μὲ τὴν Κεχαριτωμένη Θεοτόκο Μαρία, ἡ ὁποία εἶχε μεγάλη ταπείνωση. Ἐνῶ εἶχε μέσα της ὁλόκληρο τὸν Θεὸ σαρκωμένο, δὲν μίλησε καθόλου, μέχρι ποὺ μίλησε ὁ Χριστὸς στὰ τριάντα Του χρόνια. Στὸν ἀσπασμὸ7 τοῦ Ἀγγέλου εἶπε: «Ἰδοὺ ἡ δούλη Κυρίου· γένοιτό μοι κατὰ τὸ ρῆμά σου»8. Δὲν εἶπε: «Ἐγὼ θὰ γίνω μητέρα τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ».

Ἡ Παναγία, γιὰ τὴν ταπείνωσή της, κατέχει τὰ δευτερεῖα τῆς Ἁγίας Τριάδος. «Χαίροις μετὰ Θεὸν ἡ Θεός, τὰ δευτερεῖα τῆς Τριάδος ἡ ἔχουσα»9, λέει ὁ Ἅγιος Ἀνδρέας Κρήτης. Νὰ εἶναι δούλη, νὰ εἶναι καὶ Νύμφη τοῦ Θεοῦ! Νὰ εἶναι παρθένος, νὰ εἶναι καὶ μητέρα! Νὰ εἶναι πλάσμα τοῦ Θεοῦ, νὰ εἶναι καὶ Μητέρα τοῦ Πλάστου! Αὐτὰ εἶναι τὰ μεγάλα μυστήρια, τὰ παράξενα, ποὺ δὲν ἐξηγοῦνται, ἀλλὰ μόνο βιώνονται!

– Γέροντα, ποιά εἰκόνα τῆς Παναγίας σᾶς ἀρέσει περισσότερο;

– Ἐμένα ὅλες οἱ εἰκόνες τῆς Παναγίας μοῦ ἀρέσουν. Καὶ μόνον τὸ ὄνομά Της νὰ βρῶ κάπου γραμμένο, τὸ ἀσπάζομαι πολλὲς φορὲς μὲ εὐλάβεια καὶ σκιρτάει ἡ καρδιά μου.

Εἶναι φοβερό, ἂν τὸ σκεφθῆς! Μικρὸ κοριτσάκι ἦταν καὶ εἶπε τὸ «Μεγαλύνει ἡ ψυχή μου τὸν Κύριον, ὅτι ἐπέβλεψεν ἐπὶ τὴν ταπείνωσιν τῆς δούλης αὐτοῦ»10. Μέσα σὲ λίγες λέξεις τόσα νοήματα! Πολὺ θὰ βοηθηθῆς, ἐὰν ἐμβαθύνης στὰ λόγια αὐτά. Εἶναι λίγα καὶ δυνατά. Ἂν τὰ μελετᾶς, θὰ ἀγαπήσης τὴν ταπείνωση· κι ἂν ταπεινωθῆς, θὰ δῆς τὸν Θεὸ νὰ ἔρχεται μέσα σου καὶ νὰ κάνη τὴν καρδιά σου Φάτνη τῆς Βηθλεέμ.

Στὸν ταπεινὸ ἀναπαύεται τὸ πνεῦμα τοῦ Θεοῦ

– Γέροντα, ποιές ἀρετὲς πρέπει νὰ ἔχη ὁ ἄνθρωπος, γιὰ νὰ τὸν ἐπισκιάση ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ;

– Καὶ μόνον ἡ ταπείνωση φθάνει. Συχνὰ μὲ ρωτοῦν: «Πόσος καιρὸς χρειάζεται, γιὰ νὰ ἀποκτήση κανεὶς τὴν θεία Χάρη;». Μερικοὶ μπορεῖ σὲ ὅλη τους τὴν ζωὴ νὰ ζοῦν δῆθεν πνευματικά, νὰ κάνουν ἄσκηση κ.λπ., ἀλλὰ νὰ νομίζουν ὅτι κάτι εἶναι, καὶ γι᾿ αὐτὸ νὰ μὴ λαμβάνουν τὴν Χάρη τοῦ Θεοῦ. Καὶ ἄλλοι σὲ λίγο χρόνο χαριτώνονται, ἐπειδὴ ταπεινώνονται.

Ἂν ὁ ἄνθρωπος ταπεινωθῆ, μπορεῖ μέσα σὲ ἕνα λεπτὸ νὰ τὸν λούση ἡ θεία Χάρις, νὰ γίνη ἄγγελος καὶ νὰ βρεθῆ στὸν Παράδεισο. Ἐνῶ, ἂν ὑπερηφανευθῆ, μπορεῖ μέσα σὲ ἕνα λεπτό νὰ γίνη ταγκαλάκι καὶ νὰ βρεθῆ στὴν κόλαση. Ἂν θέλη δηλαδὴ ὁ ἄνθρωπος, γίνεται ἀρνί· ἂν θέλη, γίνεται κατσίκι. Τὰ καημένα τὰ κατσίκια, καὶ νὰ θέλουν νὰ γίνουν ἀρνιά, δὲν μποροῦν· στὸν ἄνθρωπο ὅμως ὁ Θεὸς ἔδωσε τὴν δυνατότητα νὰ γίνη ἀπὸ κατσίκι ἀρνί, ἀρκεῖ νὰ τὸ θελήση.

Ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ πάει μόνο στὸν ταπεινὸ καὶ πρᾶο ἄνθρωπο. Ἐκεῖ ἀναπαύεται τὸ πνεῦμα τοῦ Θεοῦ. Εἶδες τί λέει ὁ Προφήτης Ἠσαΐας; «Ἐπὶ τίνα ἐπιβλέψω, ἀλλ᾿ ἢ ἐπὶ τὸν ταπεινὸν καὶ ἡσύχιον;»11.

Ὁ Θεὸς θέλει νὰ ἔχουμε μόνο λίγη ταπείνωση, γιὰ νὰ συγγενεύουμε μαζί Του, καὶ μετὰ ὅλες οἱ δωρεές Του ἔρχονται ἄφθονες ἡ μία μετὰ τὴν ἄλλη. Γιατὶ ὁ Θεὸς χρωστᾶ κατὰ κάποιον τρόπο στὸν ταπεινὸ ἄνθρωπο πολλὴ Χάρη καὶ τοῦ τὴν δίνει ὡς δῶρο, χωρὶς ἐκεῖνος νὰ τὴν ζητήση. Εἶναι πνευματικὸς νόμος αὐτό. «Ὁ Θεὸς ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσεται, ταπεινοῖς δὲ δίδωσι χάριν»12 δὲν λέει τὸ Εὐαγγέλιο; Ἔτσι τὰ ἔχει κανονίσει ὁ Θεός. «Εἶμαι ταπεινὸς» θὰ πῆ: «Ἔχω θεία Χάρη»! Πολὺ ταπεινός, πολλὴ Χάρη λαμβάνει ἀπὸ τὸν Θεό, γιατὶ ὁ ταπεινὸς σὰν σφουγγάρι τὴν ρουφάει τὴν θεία Χάρη.

Ὅποιος σκύβει ταπεινὰ καὶ δέχεται τὰ χτυπήματα ἀπὸ τοὺς ἄλλους, διώχνει τὰ δικά του ἐξογκώματα, ὀμορφαίνει πνευματικὰ σὰν Ἄγγελος, καὶ ἔτσι χωράει ἀπὸ τὴν στενὴ πύλη τοῦ Παραδείσου. Στὸν Οὐρανὸ δὲν ἀνεβαίνει κανεὶς μὲ τὸ κοσμικὸ ἀνέβασμα ἀλλὰ μὲ τὸ πνευματικὸ κατέβασμα.

Ἡ ταπείνωση ἀνοίγει τὶς πόρτες τοῦ Οὐρανοῦ καὶ ἔρχεται στὸν ἄνθρωπο ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ, ἐνῶ ἡ ὑπερηφάνεια τὶς κλείνει. Ὁ Παπα‐Τύχων ἔλεγε: «Ἕνας ταπεινὸς ἄνθρωπος ἔχει περισσότερη Χάρη ἀπὸ πολλοὺς ἀνθρώπους μαζί. Κάθε πρωὶ ὁ Θεὸς εὐλογεῖ τὸν κόσμο μὲ τὸ ἕνα χέρι, ἀλλά, ὅταν δῆ κανέναν ταπεινὸ ἄνθρωπο, τὸν εὐλογεῖ μὲ τὰ δυό Του χέρια. Ἐκεῖνος ποὺ ἔχει μεγαλύτερη ταπείνωση, εἶναι ὁ μεγαλύτερος ἀπὸ ὅλους!»13.

Ὅλα ἀπὸ τὸ ταπεινὸ φρόνημα ἐξαρτῶνται. Ὅταν ὑπάρχη στὸν ἄνθρωπο ταπεινὸ φρόνημα, τότε φυσιολογικὰ ἀνταμώνει ἡ γῆ μὲ τὸν Οὐρανό. Οἱ ἄνθρωποι μὲ τὴν ταπείνωση βρῆκαν τὸ κουμπί· τὸ πατοῦν καὶ ἀνεβαίνουν στὸν «Τρίτο Οὐρανὸ»14 μὲ τὸ πνευματικὸ ἀσανσὲρ τῆς ἀγάπης. 

Καὶ ἀκοῦς μερικοὺς νὰ λένε: «Καὶ γιατί ὁ Θεὸς θέλει νὰ ταπεινωθοῦμε;». Ἀκοῦς κουβέντα; Μά, ἂν δὲν ταπεινωθῆ ὁ ἄνθρωπος, δὲν χωράει στὸν Παράδεισο, ἀλλὰ καὶ σ᾿ αὐτὴν τὴν ζωὴ δὲν ἔχει ἀνάπαυση. 

Τί εἶπε ὁ Χριστός; «Μάθετε ἀπ᾿ ἐμοῦ ὅτι πρᾷός εἰμι καὶ ταπεινὸς τῇ καρδίᾳ καὶ εὑρήσετε ἀνάπαυσιν ταῖς ψυχαῖς ὑμῶν»15.

1 Ἰακ. 4, 6· Α´ Πέτρ. 5, 5. Βλ. καὶ Παρ. 3, 34.

2 Ἡ συζήτηση αὐτὴ ἔγινε στὸ Ἡσυχαστήριο τὸν Φεβρουάριο τοῦ 1968 μὲ τὶς πρῶτες ἀδελφές. Ὁ Γέροντας τὴν ἄλλη ἡμέρα θὰ ἔφευγε γιὰ τὸ Ἅγιον Ὄρος, ἀφοῦ εἶχε μείνει στὸ Ἡσυχαστήριο δύο μῆνες, γιὰ νὰ βάλη τὰ θεμέλια τῆς πνευματικῆς καὶ κοινοβιακῆς ζωῆς.

3 Βλ. Τοῦ Ὁσίου πατρὸς ἡμῶν Ἰσαάκ, Τὰ εὑρεθέντα ἀσκητικά, Λόγος ΜΘ´, σ. 203.

4 Βλ. Ἀββᾶ Ἰσαὰκ τοῦ Σύρου, Οἱ Ἀσκητικοὶ Λόγοι, Λόγος Κ´, σ. 71.

5 Στὸ χωρίο στὸ ὁποῖο ἀναφέρεται ἡ ἀδελφὴ ὁ Ἀββᾶς Ἰσαὰκ μιλάει γιὰ τὴν ταπείνωση ὡς τελεία πλέον κατάσταση, ἐνῶ ὁ Γέροντας ἀναφέρεται στὴν ταπεινοφροσύνη ποὺ ἀπαιτεῖται στὸν ἀγώνα γιὰ τὴν καλλιέργεια τῶν ἀρετῶν. («Ἡ ταπείνωσις εἶναι κρυπτή τις δύναμις, τὴν ὁποίαν δέχονται οἱ τέλειοι ἅγιοι μετὰ τὸ τέλος πάσης τῆς ἑαυτῶν πολιτείας», Ἀββᾶ Ἰσαὰκ τοῦ Σύρου, Οἱ Ἀσκητικοὶ Λόγοι, Λόγος Κ´, σ. 69).

6 Βλ. Ματθ. 5, 3: «Μακάριοι οἱ πτωχοὶ τῷ πνεύματι».

7 Ἀσπασμός: Χαιρετισμός.

8 Λουκ. 1, 38.

9 Ἁγίου Ἀνδρέου Κρήτης, Προσόμοιον πλ. Α´ ἤχου. (Θεοτοκάριον, ἐκδοθὲν τὸ πρῶτον παρὰ τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου Ἁγιορείτου τοῦ Ναξίου, ἐκδ. Σωτ. Σχοινᾶ, Βόλος 1991, σ. 107).

10 Βλ. Λουκ. 1, 46‐48.

11 Ἠσ. 66, 2.

12 Ἰακ. 4, 6· Α´ Πέτρ. 5, 5. Βλ. καὶ Παρ. 3, 34.

Ἁγ. Παϊσίου Ἁγιορείτου: ΛΟΓΟΙ Ε’ «Πάθη καὶ Ἀρετὲς»