"Η γνώση θα πρέπει να ακολουθεί τον φόβο του Θεού και να συμβαδίζει με την πράξη, για να υπάρχει ισορροπία. Η σκέτη γνώση βλάπτει".

– Ἡ ἐξωτερική μόρφωση τὶς περισσότερες φορές βλάπτει, γιατί ἀναπτύσσει στὸν ἄνθρωπο μεγάλη ἰδέα γιὰ τὸν ἑαυτό του. Ἡ ἰδέα μετά αὐτή γίνεται ὁ φράχτης ποὺ ἐμποδίζει τὴν Χάρη τοῦ Θεοῦ νὰ τὸν πλησιάση. Ἐνῶ, ὅταν ὁ ἄνθρωπος πετάξη τὴν μία ἰδέα ποὺ ἔχει γιὰ τὸν ἑαυτό του, τὴν ψεύτικη, τότε ὁ Καλός καὶ Πλούσιος Πατέρας μας τὸν πλουτίζει μὲ τὶς θεϊκές Του φωτεινές ἰδέες. Ὅταν ὅμως ὁ ταλαίπωρος ἄνθρωπος ἔχη μεγάλη ἰδέα γιὰ τὸν ἑαυτό του καὶ τὴν κρατάη τὴν ἰδέα αὐτή στὸν ἐγκέφαλό του, συνεχίζει νὰ εἶναι ἐγκέφαλος, σάρκα, καὶ ἀγνοεῖ τὴν Χάρη τοῦ Θεοῦ, τὸ Ἅγιο Πνεῦμα. 

Οἱ πολλές γνώσεις, δηλαδή, ὑπάρχει φόβος νὰ φουσκώσουν τὸ κεφάλι, νὰ τὸ κάνουν ἀερόστατο, καὶ νὰ διατρέχη τὸν κίνδυνο ἤ νὰ σπάση στὸν ἀέρα (μὲ σχιζοφρένεια) ἤ νὰ γκρεμισθῆ (μὲ ὑπερηφάνεια) καὶ νὰ γίνη κομμάτια. Γι’ αὐτὸ ἡ γνώση θὰ πρέπη νὰ ἀκολουθῆ τὸν φόβο τοῦ Θεοῦ καὶ νὰ συμβαδίζη μὲ τὴν πράξη, γιὰ νὰ ὑπάρχη ἰσορροπία. Ἡ σκέτη γνώση βλάπτει.

Ὅταν μπαίνη ὁ ἐγωισμός καὶ μιλῶ, γιὰ νὰ μὲ θαυμάσουν, γιατί ἐγώ σκέφθηκα καλύτερα, τότε λειτουργοῦν οἱ πνευματικοί νόμοι, γιὰ νὰ συνέλθω. Ὅταν ὅμως αὐτὸ γίνεται συνέχεια, πειράζει. Μία τριχούλα μπαίνει στὸ μάτι καὶ τὸ ἐρεθίζει λίγο. Ἄν μπαίνη συνέχεια, δημιουργεῖ μεγάλο ἐρεθισμό. Ἔτσι καὶ ἐδῶ δημιουργεῖται πνευματικός ἐρεθισμός.

Ὅταν ἕνας ἄνθρωπος ἔχη ἐξυπνάδα καὶ κάνη μία ἐργασία μὲ εὐκολία, πρέπει νὰ διαλύεται μπροστὰ στὸν Θεό, νὰ Τὸν εὐχαριστή μέρα‐νύχτα ποὺ τοῦ ἔδωσε ἐξυπνάδα, καὶ τὴν κάνει, χωρίς νὰ κουράζεται. Αὐτὸ ἔλειψε, νὰ μήν Τὸν εὐχαριστή!

– Ἄν ὅμως, Γέροντα, ἔχη τὴν γνώμη ὅτι δὲν καταφέρνει τίποτε;

– Τότε τὸν πειράζει τὸ ταγκαλάκι ἀπὸ τὴν ἀντίθετη πλευρά. Ρώτησαν τὴν καμήλα: «Ὁ ἀνήφορος σ΄ ἀρέσει ἤ ὁ κατήφορος;». Κι ἐκείνη εἶπε: «Γιατί, τὸ ἴσωμα χάθηκε;».

Αὐτοί ποὺ δὲν ἔχουν μυαλό εἶναι καλύτερα. Σ΄ ἐμᾶς δόθηκε μυαλό, γιὰ νὰ εἴμαστε καλύτερα, ἀλλὰ τί κάνουμε; Θὰ μᾶς ζητηθῆ λόγος. Πῶς τὰ οἰκονομάει ὁ Θεός! Αὐτοί ποὺ δὲν τούς κόβει, εἶναι χαρούμενοι – καὶ στὴν ἄλλη ζωή θὰ εἶναι καλύτερα, καὶ αὐτοί ποὺ ἔχουν τὸ μυαλό τὸ πολύ βασανίζονται.

– Στὴν ἄλλη ζωή, Γέροντα, οἱ καθυστερημένοι διανοητικά θὰ εἶναι καλά, δὲν θὰ εἶναι λειψοί;

– Τελικά, καὶ τὸ πολύ μυαλό θὰ γίνη πολτός καὶ τὸ λίγο μυαλό θὰ γίνη πολτός. Ἐκεῖ, στὸν Οὐρανό δὲν θὰ εἶναι μετά νοῦς. Οἱ θεολόγοι Ἅγιοι στὸν Οὐρανό δὲν θὰ εἶναι σὲ καλύτερη θέση ὡς πρὸς τὴν γνώση τοῦ Θεοῦ ἀπὸ ὅσους ἦταν διανοητικῶς ἀνάπηροι στὴν ζωή αὐτή. Ἴσως στούς δεύτερους νὰ δώση ὁ Δίκαιος Θεὸς καὶ κάτι παραπάνω, γιατί ἔζησαν ἐδῶ στερημένοι.

Ἁγ. Παϊσίου Ἁγιορείτου: ΛΟΓΟΙ Α’ «Μὲ Πόνο καὶ Ἀγάπη»