Του Δημοσθένη Δ. Δημόπουλου*
Με το απότομο τέλος του Ψυχρού Πολέμου και την αιφνίδια κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, το διεθνές σύστημα ανετράπη και περάσαμε σε μια εποχή μονοκρατορίας των ΗΠΑ, το «Τέλος της Ιστορίας» - όπως βιάστηκε να εξαγγείλει ο Φράνσις Φουκουγιάμα-, μια Pax Americana (Αμερικανική Ειρήνη), που μόνο ειρηνική δεν ήταν.
Αυτή η αιφνίδια μετάβαση από ένα διπολικό σύστημα ισορροπίας ισχύος μεταξύ δύο υπερδυνάμεων – ΗΠΑ και ΕΣΣΔ-, σε μια Αμερικανική μονοκρατορία, ήταν μια ανωμαλία για το διεθνές σύστημα, καθώς η κατίσχυση των ΗΠΑ και η εγκαθίδρυση της παντοκρατορίας της έγινε κυριολεκτικά σε μια νύχτα, και οι άλλοι δρώντες του διεθνούς συστήματος δεν είχαν τον χρόνο να εξισορροπήσουν την ανάδειξη μια αδιαφιλονίκητης παγκόσμιας ηγεμονικής δύναμης, όπως συμβαίνει κανονικά.
Αυτή η μονοκρατορία των ΗΠΑ, τους έδωσε την δυνατότητα να διαμορφώσουν μια καθεστηκυία παγκόσμια τάξη με βάση τα δικά τους πρότυπα και θέλω, χωρίς να έχουν ένα αντίπαλο δέος, το οποίο θα μπορεί να τους εμποδίσει ή να προσφέρει ένα εναλλακτικό μοντέλο διεθνούς τάξης.
Οι ΗΠΑ με την τεράστια οικονομική, διπλωματική και στρατιωτική ισχύ εξανάγκαζαν τους πάντες να συμμορφώνονται και να ακολουθούν ως πειθήνια όργανα τις επιθυμίες της Ουάσιγκτον και όσοι – ελάχιστοι – δεν συμμορφώνονταν γνώριζαν την πολιτική, οικονομική και πολλές φορές στρατιωτική οργή των Αμερικανών.
Όμως, η φύση του διεθνούς συστήματος είναι τέτοια που δεν επιτρέπει στις ανωμαλίες να διαιωνίζονται και αργά ή γρήγορα επανέρχεται η ομαλότητα.
Η Pax Americana, αυτή η μονοκρατορία των ΗΠΑ, δεν έχει τελειώσει ακόμα, αλλά διανύει τα τελευταία μέτρα πριν την γραμμή του τερματισμού. Οι «Σταυροφόροι της Δημοκρατίας» και οι «Κομιστές της Ελευθερίας» με τις πολιτικές τους επιλογές, δηλαδή τις συνεχείς φανερές και μη – στρατιωτικές, πολιτικές και οικονομικές- επεμβάσεις σε ξένα κράτη αποξένωσαν φίλους, συμμάχους και εχθρούς και δημιούργησαν ένα αίσθημα κόπωσης στην Αμερικανική κοινωνία, η οποία νοιώθει εξουθενωμένη από τις συνεχείς πολεμικές εμπλοκές σε χώρες που ο μέσος πολίτης δεν μπορεί καν να εντοπίσει στο χάρτη.
Τα σφάλματα όμως των «Σταυροφόρων της Δημοκρατίας» και των «Κομιστών της Ελευθερίας» δεν περιορίζονται μονάχα στο διεθνές πεδίο. Οι πολιτικές αυτών των Νέοσυντηριτικών ελίτ στο εσωτερικό αποξένωσαν και ένα μεγάλο κομμάτι της μέσης Αμερικανικής κοινωνίας, η οποία νιώθει καταπιεσμένη, περιθωριοποιημένη και πολλές φορές προδομένη από το πολιτικό σύστημα. Τα ίδια λάθη έκαναν και οι συμμαχικές πολιτικές ελίτ στα άλλα Δυτικά κράτη, για αυτό βιώνουμε μια έξαρση ακροδεξιών φωνών που μας γυρνούν πολλά χρόνια πίσω σε όλο το Δυτικό κόσμο.
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα τελευταία χρόνια, όσο οι ΗΠΑ και οι Δυτικές χώρες βρίσκονται σε μια εμφανή καθοδική πορεία, λόγω των συνεχών πολέμων και της οικονομικής κρίσης, οι χώρες που τόσο καιρό ήταν αναγκασμένες να υποκύπτουν και να αποδέχονται το διεθνές σύστημα που επέβαλαν δια της οικονομικής και στρατιωτικής ισχύος τους οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοι τους, πλέον ισχυροποιούνται και εκμεταλλεύονται τις νέες ισορροπίες ισχύος και αμφισβητούν ανοιχτά την Αμερικανική πρωτοκαθεδρία, όχι μόνο οι Κίνα και Ρωσία, αλλά και οι άλλες μικρότερες περιφερειακές δυνάμεις.
Ακόμα και οι χώρες της Ευρώπης, σύμμαχοι και μέλη των ΗΠΑ και της Pax Americana, αρχίζουν να γυρίζουν την πλάτη στις ΗΠΑ σε πολλά θέματα, στάση η οποία δεν σχετίζεται μονάχα με τον ένοικο του Λευκού Οίκου.
Ήδη από την περίοδο Ομπάμα, οι ΗΠΑ έχουν δείξει δείγματα μιας σταδιακής υποχώρησης πολλά σημεία του πλανήτη και έχουν εισέλθει σε μια περίοδο εσωστρέφειας και αναζήτησης ενός νέου Δόγματος Μονρόε. Αυτή η τάση όμως έχει ενταθεί σε μεγάλο βαθμό, ύστερα από την εκλογή Τραμπ.
Σήμερα πλέον, έχουμε φτάσει σε ένα σημείο, όπου οι ΗΠΑ, όχι απλώς δεν καθορίζουν τις εξελίξεις, αλλά δεν είναι καν παρών στις κρίσιμες γεωπολιτικές διαπραγματεύσεις.
Η περίπτωση της Συριακής κρίσης και δη οι τελευταίες εξελίξεις γύρω από την περιοχή της Ιντλίμπ, καταδεικνύουν τα παραπάνω.
Ποιο είναι το μήνυμα που λαμβάνουν οι κυβερνήσεις, οι μη-κρατικές οντότητες και οι απλοί πολίτες των χωρών της υφηλίου, βλέποντας τον Ρώσο Πρόεδρο Πούτιν να διαφεντεύει την τύχη της Μέσης Ανατολής και τον Σι Τσινπίνγκ να εδραιώνει την Κινεζική υπεροχή στην Ασία και την παγκόσμια οικονομία;
Σίγουρα, το μήνυμα δεν είναι καλό ούτε για την Αμερική που χάνει σταδιακά την αξιοπιστία της και την ελκυστικότητα της ως σύμμαχος, έναντι μιας Ρωσίας που δε διστάζει να «σπάσει αυγά» και να «λερώσει τα χέρια» της για να στηρίξει τους συμμάχους της παρά τις όποιες απειλές που μπορεί να δέχεται ή το κόστος που επωμίζεται για να το επιτύχει.
Το μήνυμα είναι ακόμα χειρότερο για τις χώρες της Ευρώπης, οι οποίες πέρα από το να ρίχνουν λεφτά σε ένα πρόβλημα με την ελπίδα ότι αυτό θα εξαφανιστεί, δεν έχουν ούτε συντονισμένο και συγκεκριμένο πολιτικό λόγο, ούτε την βούληση, αλλά ούτε την ισχύ για να επηρεάσουν τις εξελίξεις.
Το διεθνές σύστημα εισέρχεται πλέον σιγά σιγά σε μια κανονικότητα, με τα παίγνια ισορροπίας ισχύος μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων να επιστρέφουν. Δυστυχώς, αντί να επανέλθουμε σε ένα διπολικό διεθνές σύστημα, το οποίο είναι σαφώς σταθερότερο, αναδύεται προς ώρας ένα πολυπολικό διεθνές σύστημα, μοντέλο το οποίο ιστορικά έχει αποδειχθεί αρκετά ασταθές, ευμετάβλητο και επιρρεπές στην πρόκληση συγκρούσεων.
* Ο Δημοσθένης Δ. Δημόπουλος είναι διεθνολόγος-γεωπολιτικός αναλυτής, Επικεφαλής της Ερευνητικής Ομάδας Εξωτερικής Πολιτικής, Άμυνας και Ασφάλειας του Κέντρου Ρωσίας, Ευρασίας και Νοτιοανατολικής Ευρώπης του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων.
Με το απότομο τέλος του Ψυχρού Πολέμου και την αιφνίδια κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, το διεθνές σύστημα ανετράπη και περάσαμε σε μια εποχή μονοκρατορίας των ΗΠΑ, το «Τέλος της Ιστορίας» - όπως βιάστηκε να εξαγγείλει ο Φράνσις Φουκουγιάμα-, μια Pax Americana (Αμερικανική Ειρήνη), που μόνο ειρηνική δεν ήταν.
Αυτή η αιφνίδια μετάβαση από ένα διπολικό σύστημα ισορροπίας ισχύος μεταξύ δύο υπερδυνάμεων – ΗΠΑ και ΕΣΣΔ-, σε μια Αμερικανική μονοκρατορία, ήταν μια ανωμαλία για το διεθνές σύστημα, καθώς η κατίσχυση των ΗΠΑ και η εγκαθίδρυση της παντοκρατορίας της έγινε κυριολεκτικά σε μια νύχτα, και οι άλλοι δρώντες του διεθνούς συστήματος δεν είχαν τον χρόνο να εξισορροπήσουν την ανάδειξη μια αδιαφιλονίκητης παγκόσμιας ηγεμονικής δύναμης, όπως συμβαίνει κανονικά.
Αυτή η μονοκρατορία των ΗΠΑ, τους έδωσε την δυνατότητα να διαμορφώσουν μια καθεστηκυία παγκόσμια τάξη με βάση τα δικά τους πρότυπα και θέλω, χωρίς να έχουν ένα αντίπαλο δέος, το οποίο θα μπορεί να τους εμποδίσει ή να προσφέρει ένα εναλλακτικό μοντέλο διεθνούς τάξης.
Οι ΗΠΑ με την τεράστια οικονομική, διπλωματική και στρατιωτική ισχύ εξανάγκαζαν τους πάντες να συμμορφώνονται και να ακολουθούν ως πειθήνια όργανα τις επιθυμίες της Ουάσιγκτον και όσοι – ελάχιστοι – δεν συμμορφώνονταν γνώριζαν την πολιτική, οικονομική και πολλές φορές στρατιωτική οργή των Αμερικανών.
Όμως, η φύση του διεθνούς συστήματος είναι τέτοια που δεν επιτρέπει στις ανωμαλίες να διαιωνίζονται και αργά ή γρήγορα επανέρχεται η ομαλότητα.
Η Pax Americana, αυτή η μονοκρατορία των ΗΠΑ, δεν έχει τελειώσει ακόμα, αλλά διανύει τα τελευταία μέτρα πριν την γραμμή του τερματισμού. Οι «Σταυροφόροι της Δημοκρατίας» και οι «Κομιστές της Ελευθερίας» με τις πολιτικές τους επιλογές, δηλαδή τις συνεχείς φανερές και μη – στρατιωτικές, πολιτικές και οικονομικές- επεμβάσεις σε ξένα κράτη αποξένωσαν φίλους, συμμάχους και εχθρούς και δημιούργησαν ένα αίσθημα κόπωσης στην Αμερικανική κοινωνία, η οποία νοιώθει εξουθενωμένη από τις συνεχείς πολεμικές εμπλοκές σε χώρες που ο μέσος πολίτης δεν μπορεί καν να εντοπίσει στο χάρτη.
Τα σφάλματα όμως των «Σταυροφόρων της Δημοκρατίας» και των «Κομιστών της Ελευθερίας» δεν περιορίζονται μονάχα στο διεθνές πεδίο. Οι πολιτικές αυτών των Νέοσυντηριτικών ελίτ στο εσωτερικό αποξένωσαν και ένα μεγάλο κομμάτι της μέσης Αμερικανικής κοινωνίας, η οποία νιώθει καταπιεσμένη, περιθωριοποιημένη και πολλές φορές προδομένη από το πολιτικό σύστημα. Τα ίδια λάθη έκαναν και οι συμμαχικές πολιτικές ελίτ στα άλλα Δυτικά κράτη, για αυτό βιώνουμε μια έξαρση ακροδεξιών φωνών που μας γυρνούν πολλά χρόνια πίσω σε όλο το Δυτικό κόσμο.
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα τελευταία χρόνια, όσο οι ΗΠΑ και οι Δυτικές χώρες βρίσκονται σε μια εμφανή καθοδική πορεία, λόγω των συνεχών πολέμων και της οικονομικής κρίσης, οι χώρες που τόσο καιρό ήταν αναγκασμένες να υποκύπτουν και να αποδέχονται το διεθνές σύστημα που επέβαλαν δια της οικονομικής και στρατιωτικής ισχύος τους οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοι τους, πλέον ισχυροποιούνται και εκμεταλλεύονται τις νέες ισορροπίες ισχύος και αμφισβητούν ανοιχτά την Αμερικανική πρωτοκαθεδρία, όχι μόνο οι Κίνα και Ρωσία, αλλά και οι άλλες μικρότερες περιφερειακές δυνάμεις.
Ακόμα και οι χώρες της Ευρώπης, σύμμαχοι και μέλη των ΗΠΑ και της Pax Americana, αρχίζουν να γυρίζουν την πλάτη στις ΗΠΑ σε πολλά θέματα, στάση η οποία δεν σχετίζεται μονάχα με τον ένοικο του Λευκού Οίκου.
Ήδη από την περίοδο Ομπάμα, οι ΗΠΑ έχουν δείξει δείγματα μιας σταδιακής υποχώρησης πολλά σημεία του πλανήτη και έχουν εισέλθει σε μια περίοδο εσωστρέφειας και αναζήτησης ενός νέου Δόγματος Μονρόε. Αυτή η τάση όμως έχει ενταθεί σε μεγάλο βαθμό, ύστερα από την εκλογή Τραμπ.
Σήμερα πλέον, έχουμε φτάσει σε ένα σημείο, όπου οι ΗΠΑ, όχι απλώς δεν καθορίζουν τις εξελίξεις, αλλά δεν είναι καν παρών στις κρίσιμες γεωπολιτικές διαπραγματεύσεις.
Η περίπτωση της Συριακής κρίσης και δη οι τελευταίες εξελίξεις γύρω από την περιοχή της Ιντλίμπ, καταδεικνύουν τα παραπάνω.
Ποιο είναι το μήνυμα που λαμβάνουν οι κυβερνήσεις, οι μη-κρατικές οντότητες και οι απλοί πολίτες των χωρών της υφηλίου, βλέποντας τον Ρώσο Πρόεδρο Πούτιν να διαφεντεύει την τύχη της Μέσης Ανατολής και τον Σι Τσινπίνγκ να εδραιώνει την Κινεζική υπεροχή στην Ασία και την παγκόσμια οικονομία;
Σίγουρα, το μήνυμα δεν είναι καλό ούτε για την Αμερική που χάνει σταδιακά την αξιοπιστία της και την ελκυστικότητα της ως σύμμαχος, έναντι μιας Ρωσίας που δε διστάζει να «σπάσει αυγά» και να «λερώσει τα χέρια» της για να στηρίξει τους συμμάχους της παρά τις όποιες απειλές που μπορεί να δέχεται ή το κόστος που επωμίζεται για να το επιτύχει.
Το μήνυμα είναι ακόμα χειρότερο για τις χώρες της Ευρώπης, οι οποίες πέρα από το να ρίχνουν λεφτά σε ένα πρόβλημα με την ελπίδα ότι αυτό θα εξαφανιστεί, δεν έχουν ούτε συντονισμένο και συγκεκριμένο πολιτικό λόγο, ούτε την βούληση, αλλά ούτε την ισχύ για να επηρεάσουν τις εξελίξεις.
Το διεθνές σύστημα εισέρχεται πλέον σιγά σιγά σε μια κανονικότητα, με τα παίγνια ισορροπίας ισχύος μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων να επιστρέφουν. Δυστυχώς, αντί να επανέλθουμε σε ένα διπολικό διεθνές σύστημα, το οποίο είναι σαφώς σταθερότερο, αναδύεται προς ώρας ένα πολυπολικό διεθνές σύστημα, μοντέλο το οποίο ιστορικά έχει αποδειχθεί αρκετά ασταθές, ευμετάβλητο και επιρρεπές στην πρόκληση συγκρούσεων.
* Ο Δημοσθένης Δ. Δημόπουλος είναι διεθνολόγος-γεωπολιτικός αναλυτής, Επικεφαλής της Ερευνητικής Ομάδας Εξωτερικής Πολιτικής, Άμυνας και Ασφάλειας του Κέντρου Ρωσίας, Ευρασίας και Νοτιοανατολικής Ευρώπης του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου