"Μετάνοια: ο πιο σίγουρος δρόμος για την ευχή"

– Γέροντα, ὁ Ἅγιος Ἰγνάτιος Μπριαντσιανίνωφ γράφει νὰ λέμε τὴν εὐχὴ ἀργὰ καὶ νὰ κάνουμε ἀργὰ τὶς μετάνοιες121. 

– Κάθε Ἅγιος λέει γιὰ τὴν εὐχὴ τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο βοηθήθηκε ὁ ἴδιος. Γι’ αὐτὸ πολλὲς φορὲς παρεξηγεῖται καὶ ἡ νοερὰ προσευχή. Οἱ Νηπτικοὶ Πατέρες122, μὲ τὰ βιώματα ποὺ εἶχαν, βρίσκονταν σὲ συνεχῆ ἐπαφὴ μὲ τὸν Θεὸ καὶ μποροῦσαν, ἀκολουθώντας τὸν τρόπο ποὺ τοὺς βοηθοῦσε περισσότερο, νὰ προσεύχωνται σωστά. Ἂν ὅμως ἐγὼ προσπαθῶ νὰ ἐφαρμόσω αὐτὰ ποὺ γράφουν οἱ Πατέρες, π.χ. κλίση τῆς κεφαλῆς στὸ στῆθος, κράτημα τῆς ἀναπνοῆς κ.λπ., μόνον καὶ μόνο γιὰ νὰ νιώσω ἡδονή, ἀγαλλίαση, ἢ τὸ κάνω ἀπὸ ὑπερηφάνεια, γιὰ νὰ γίνω Νηπτικὸς Πατέρας, τότε δὲν μπορῶ νὰ κάνω προκοπή.

– Γέροντα, βοηθοῦν τὰ διάφορα βιβλία ποὺ ἀναφέρονται στὴν νοερὰ προσευχή;

– Βοηθοῦν ὅσους ἔχουν ταπείνωση. Ὅσους ὅμως ἔχουν ὑπερηφάνεια καὶ βάζουν στόχο σὲ τόσο διάστημα νὰ φθάσουν σὲ μέτρα πνευματικά, νὰ γίνουν Νηπτικοὶ Πατέρες, δὲν τοὺς βοηθοῦν. Ἦρθαν μιὰ μέρα κάποιοι στὸ Καλύβι καὶ μοῦ λένε: «Ἤρθαμε νὰ μᾶς διδάξης τὴν εὐχή, γιατὶ εἶσαι ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ ἔχουν τὴν νοερὰ προσευχή». «Νὰ μὲ σβήσετε ἐμένα ἀπὸ τὸν κατάλογό σας, τοὺς εἶπα. Ἐγὼ τίποτα ἄλλο δὲν κάνω, παρὰ μόνο ζητῶ τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ».

– Γέροντα, μερικὰ πρακτικὰ μέσα ποὺ ἀναφέρουν οἱ Πατέρες γιὰ τὴν εὐχὴ δὲν βοηθοῦν;

– Ὅλα αὐτὰ εἶναι βοηθητικὰ μέσα123 γιὰ τὴν συγκέντρωση τοῦ νοῦ, καὶ βοηθοῦν, μόνον ὅταν ὁ ἄνθρωπος βάλη μπροστὰ τὴν ταπείνωση, τὴν μετάνοια, τὴν συντριβή. Ἂν ὅμως πάρω ἕνα σκαμνί, γείρω ἔτσι τὸ κεφάλι στὸ στῆθος καὶ πῶ ὅτι θὰ ἀρχίσω νὰ λέω τὴν εὐχὴ τόσες φορὲς ὅσες ἀναφέρει ὁ Προσκυνητής124, χωρὶς νὰ ἔχω ἐργασθῆ στὴν μετάνοια, τότε θὰ μείνω μόνο σ’ αὐτὰ τὰ ἐξωτερικὰ καὶ ἡ ἐργασία ποὺ θὰ κάνω θὰ εἶναι ἐξωτερική. Τὸ πολὺ‐πολὺ νὰ ἀποκτήσω μιὰ ἐξωτερικὴ συνήθεια νὰ λέω τὴν εὐχή. Ἐνῶ, ἂν καλλιεργήσω πρῶτα τὴν ταπείνωση, τὴν μετάνοια, καὶ πάρω μετὰ μερικὰ ἀπὸ αὐτὰ ποὺ ἀναφέρουν οἱ Πατέρες, γιὰ νὰ τὰ χρησιμοποιήσω ὡς βοηθητικά, τότε θὰ βοηθηθῶ.
Ὅποιος ξεκινάει ἔτσι γιὰ τὴν ἐργασία τῆς εὐχῆς, δὲν μπορεῖ νὰ πλανηθῆ, ἐνῶ ὁ ἄλλος τρόπος μπορεῖ νὰ ὁδηγήση καὶ σὲ πλάνη.

– Μπορεῖ, Γέροντα, νὰ ἀποκτήση κανεὶς τὴν εὐχή, χωρὶς νὰ διαβάση Νηπτικοὺς Πατέρες125 καὶ χωρὶς νὰ ἀκολουθήση κάποιες μεθόδους;

– Καὶ βέβαια μπορεῖ, ἂν ἁπλὰ καὶ ταπεινὰ λέη τὴν εὐχή. Γιατὶ μερικοὶ σκαλώνουν στὶς μεθόδους καὶ μένουν ἐκεῖ· δὲν προχωροῦν παραπέρα. Κάνουν δηλαδὴ τὴν μέθοδο σκοπό, ἐνῶ ἡ μέθοδος εἶναι ἁπλῶς βοηθητικὸ μέσο.

–Γέροντα, νὰ μᾶς λέγατε πῶς εἶναι τὸ βύθισμα στὴν εὐχή126;

– Τὸ γλυκὸ βύθισμα; Δὲν ξεκινάει κανεὶς γι’ αὐτό.

– Ναί, Γέροντα, δὲν ξεκινάει γιὰ νὰ νιώση αὐτό, ἀλλὰ ποιός ἀγώνας πρέπει νὰ προηγηθῆ;

– Βασικὰ νὰ μὴν ὑπάρχη ἰδιοτέλεια, νὰ ὑπάρχη ἀρχοντιά, θυσία.

Ὁ πιὸ σίγουρος δρόμος εἶναι νὰ καλλιεργήση κανεὶς τὴν εὐχὴ μὲ τὸν ἀρχοντικὸ τρόπο. Νὰ σκέφτεται δηλαδὴ τὶς μεγάλες εὐεργεσίες τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν δική του μεγάλη ἀχαριστία ἀπέναντι στὸν Θεό. Τότε πιέζεται μόνη της  ἡ ψυχὴ ταπεινὰ ἀπὸ φιλότιμο καὶ ζητάει τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ μὲ πόνο. Ἔτσι αὐξάνει συνεχῶς ἡ ἀνάγκη γιὰ τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ, καὶ ἡ εὐχὴ γίνεται καρδιακὴ καὶ φέρνει σιγὰ‐σιγὰ στὴν ψυχὴ τὴν γλυκύτητα τῆς θείας παρηγοριᾶς στὴν ἀρχή, καὶ ἀργότερα τὴν θεία ἀγαλλίαση.

120 Γέροντας Ἀρσένιος ὁ Σπηλαιώτης (1886‐1983): Ἀσκητὴς τῶν σπηλαίων τῆς Μικρᾶς Ἁγίας Ἄννης τοῦ Ἁγίου Ὄρους.

121 Βλ. Ἰγνάτιος Μπριαντσιανίνωφ, Υἱέ μου, δός μοι σὴν καρδίαν…, ἐκδ. «Ὀρθόδοξος Κυψέλη», Θεσσαλονίκη 1978, σ. 178.

122 Νηπτικοὶ Πατέρες ὀνομάζονται οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ποὺ ἐργάσθηκαν καὶ ἐδίδαξαν εἰδικώτερα τὴν ἐργασία τῆς νήψεως.

123 Γιὰ τὴν ἐφαρμογὴ κάποιας πρακτικῆς μεθόδου γιὰ τὴν εὐχὴ εἶναι ἀπαραίτητη ἡ παρακολούθηση ἀπὸ ἔμπειρο Πνευματικό.

124 Ὁ Γέροντας ἀναφέρεται στὸ βιβλίο «Οἱ περιπέτειες ἑνὸς προσκυνητοῦ». Μετάφρασις ἀπὸ τὴν ρωσικὴ γλῶσσα †Παντελεήμονος Καρανικόλα, Μητροπολίτου Κορίνθου, ἐκδ. «Ἀστέρος», Ἀθήνα 2006.

125 Ἡ πιὸ γνωστὴ συλλογὴ νηπτικῶν πατερικῶν κειμένων εἶναι ἡ «Φιλοκαλία τῶν Ἱερῶν Νηπτικῶν», τὴν ὁποία συνέταξαν, ἐπιμελήθηκαν καὶ ἐξέδωσαν τὸ 1782 ὁ Ἅγιος Μακάριος Νοταρᾶς (†1805) καὶ ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης (†1809).

126 Γιὰ «τὸ βύθισμα στὴν εὐχὴ» βλ. σ. 248. 

Ἁγ. Παϊσίου Ἁγιορείτου: ΛΟΓΟΙ ΣΤ’ «Περί Προσευχής»