"Η εργασία του νου"

– Γέροντα, ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς γράφει ὅτι οἱ ἀρετές, ἐπειδὴ συγγενεύουν μὲ τὶς ἀρετὲς τοῦ Θεοῦ, κάνουν τὸν ἄνθρωπο κατάλληλο νὰ ὑποδεχθῆ τὸν Θεό, ἀλλὰ δὲν τὸν ἑνώνουν μαζί Του. Ἡ προσευχὴ ὅμως πραγματοποιεῖ τὴν ἕνωση μὲ τὸν Θεό127. Τί ἐννοεῖ;

– Ἐδῶ ὁ Ἅγιος ἐννοεῖ τὴν καθαρὰ προσευχή.

– Γέροντα, τί εἶναι καθαρὰ προσευχή;

– Ὅταν ὑπάρχη πνευματικὴ ἀρχοντιά, θυσία, συγγενεύει ὁ ἄνθρωπος μὲ τὸν Θεό, ἔχει ἐπαφὴ μαζί Του καὶ ὁ νοῦς του εἶναι συνέχεια στὸν Θεό. Τότε, καὶ νὰ μὴν προσεύχεται, προσεύχεται. Ὅλη ἡ ζωή του εἶναι προσευχή. Δὲν σκέφτεται τίποτε ἄλλο· ὅ,τι καὶ νὰ κάνη, ὁ νοῦς του εἶναι συνέχεια ἐκεῖ, στὸν Θεό. Ὅπως ἕνα παιδάκι ὀρφανὸ ποὺ ἔχει μόνον τὴν μάνα του καὶ οἱ περιστάσεις τὸ ἔφεραν νὰ βρεθῆ γιὰ ἕνα διάστημα μακριά της, ὅ,τι κι ἂν κάνη, ὅπου κι ἂν βρεθῆ, ἔχει συνέχεια τὸν νοῦ του στὴν μάνα του, ἔτσι καὶ ὁ ἄνθρωπος ποὺ εἶναι ἐξόριστος ἐδῶ πάνω στὴν γῆ, μακριὰ ἀπὸ τὸν Θεὸ Πατέρα του, ὅταν φθάση σʹ αὐτὴν τὴν κατάσταση, ἔχει συνέχεια τὸν νοῦ του στὸν Θεό, στὸν Πατέρα του. Αὐτὸ εἶναι καθαρὰ προσευχή.

– Γέροντα, πῶς καθαρίζει ὁ νοῦς;

– Ὁ νοῦς, γιὰ νὰ καθαρίση, πρέπει νὰ εἶναι συνέχεια στὸν Θεό, νὰ ἑνωθῆ μὲ τὸν Θεό. Γιὰ νὰ ἑνωθῆ μὲ τὸν Θεό, χρειάζεται προσοχή, παρακολούθηση τοῦ ἑαυτοῦ μας, προσευχὴ ἀδιάλειπτη. Ὅταν ἑνωθῆ ὁ νοῦς μὲ τὸν Θεό, τότε ὁ ἄνθρωπος δὲν σκέφτεται τίποτε ἄλλο ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Θεὸ καὶ εἶναι καθαρὸς ὁ νοῦς, γιατὶ δὲν μπαίνουν παράσιτα μέσα. Ἔτσι, ὁ ἄνθρωπος περνᾶ ἀπὸ τὸ «κατ’ εἰκόνα» καὶ γίνεται «καθ’ ὁμοίωσιν»128. Γιατὶ ἀλλιῶς εἶναι «κατ’ εἰκόνα» μόνον. Ὁ νοῦς καλὸς εἶναι, ἀλλά, ὅταν τὸν νοῦ τὸν ἔχουμε σὲ ἄλλη συχνότητα...

Ἡ μεγάλη δύναμη τοῦ νοῦ, ὁ ὁποῖος τρέχει μὲ ταχύτητα μεγαλύτερη τοῦ φωτός, πρέπει νὰ ἀξιοποιηθῆ καὶ νὰ κατευθυνθῆ ὁλόκληρη πρὸς τὸν Θεό, τὸν Δημιουργὸ τοῦ φωτός. Ἐὰν αὐτὴ ἡ δύναμη εἶναι σκορπισμένη, πῶς εἶναι δυνατὸν νὰ ἔχη δύναμη ὁ νοῦς; Καί, ἐὰν δὲν ἔχη δύναμη ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου, τότε ὁ ἄνθρωπος μένει μόνο μὲ τὸ μυαλό· κάνει ἐργασία ἐγκεφαλικὴ καὶ ἀπὸ εἰκόνα Θεοῦ καταντάει ἐγκέφαλος, μηχανή. 
Σὲ μερικοὺς πάλι συμβαίνει τὸ ἑξῆς: Ἐπειδὴ δὲν ἀξιοποιοῦν τὴν δύναμη αὐτὴ τοῦ νοῦ εἰς τὰ ἄνω, τοὺς τὴν ἀξιοποιεῖ, ἢ μᾶλλον τὴν ἐκμεταλλεύεται, ὁ ἐχθρὸς πρὸς τὰ κάτω· στὴν ἀρχὴ στὰ γήινα καὶ μετὰ πιὸ κάτω, στὴν ἁμαρτία, γιὰ νὰ τοὺς ρίξη στὴν κόλαση. 
Ὅταν ὅμως κατορθώση ὁ νοῦς νὰ ἀνέβη ψηλά, τότε καὶ ὅλα τὰ πράγματα τὰ βλέπει ἀπὸ ψηλὰ μὲ τὰ μάτια τῆς ψυχῆς, μὲ τὸ Θεϊκὸ μάτι, τὸν θεῖο φωτισμό. Ὅλα αὐτὰ δυστυχῶς μόνον θεωρητικὰ τὰ καταλαβαίνω, καὶ θὰ προσπαθήσω νὰ ἀγωνισθῶ πρὸς αὐτὴν τὴν κατεύθυνση, ἔστω καὶ ἐὰν μὲ βρῆ ὁ θάνατος ἐν ὁδοιπορίᾳ.

Ἐγρήγορση πνευματικὴ

– Γέροντα, τί εἶναι ἡ νήψη129;

– Νήψη εἶναι ἡ προσοχὴ στοὺς λογισμούς, στὶς πράξεις, στὶς κινήσεις. Ὅταν τὴν μία ἡμέρα προσέχης, παρακολουθῆς τὸν ἑαυτό σου καὶ ἐξετάζης τὴν συμπεριφορά σου, τὴν ἑπόμενη ἡμέρα θὰ εἶσαι προσεκτικώτερη κ.ο.κ. Ὅλη ἡ βάση εἶναι ἡ προσοχή. Γι’ αὐτό, βλέπεις, οἱ Ἅγιοι Πατέρες πόσο πρόσεχαν! Γιατί λέγονται Νηπτικοὶ Πατέρες; «Νηπτικοὶ Πατέρες» σημαίνει προσεκτικοὶ Πατέρες. Πρόσεχαν τὸν ἑαυτό τους καὶ ἔκαναν ἐσωτερικὴ ἐργασία. Παρακολουθοῦσαν τοὺς λογισμούς τους καὶ βρίσκονταν σὲ συνεχῆ ἐγρήγορση πνευματική.

– Γέροντα, ὁ Ἀββᾶς Ἰσαὰκ λέει: «Ἡ ἐργασία τῆς ἡμέρας πρέπει νὰ εἶναι σύμφωνη μὲ τὴν ἐργασία τῆς νύχτας»130. Τί ἐννοεῖ;

– Ἐννοεῖ ὅτι, ὅπως τὴν νύχτα προσεύχεται κανεὶς καὶ ὁ νοῦς του εἶναι στὸν Θεό, ἔτσι καὶ τὴν ἡμέρα νὰ προσπαθῆ νὰ μὴν ξεχνιέται καὶ φεύγη ὁ νοῦς του ἀπὸ τὸν Θεό. Ἂν δὲν προσέχης μέσα στὴν ἡμέρα, μαζεύεις σαβούρα, καὶ ἄντε μετὰ νὰ τὴν πετάξης! Εὔκολο εἶναι; Μία ἀπροσεξία νὰ κάνης, πόσο δυσκολεύεσαι τὴν ὥρα τῆς προσευχῆς, ὅταν πᾶς νὰ συγκεντρωθῆς!

Ἡ προσοχὴ καὶ ἡ παρακολούθηση ἔχουν μεγάλη σημασία. Μπορεῖ κανεὶς νὰ προσεύχεται ὧρες, ἀλλά, ἂν δὲν προσέχη καὶ δὲν παρακολουθῆ τὸν ἑαυτό του, δὲν κάνει τίποτε. Ὅταν ὅμως ἡ προσευχὴ συνοδεύεται μὲ τὴν παρακολούθηση, τότε χτυπᾶμε πρὸς ἐκείνη τὴν κατεύθυνση ποὺ μᾶς χτυπάει περισσότερο ὁ ἐχθρός.

– Γιατί, Γέροντα, ὁ νοῦς μου εἶναι μονίμως σκορπισμένος καὶ δὲν μπορῶ νὰ τὸν μαζέψω;

– Τὸν ἔχεις ἀφήσει ἀχαλίνωτο ὅλα τὰ χρόνια καὶ τώρα δὲν μπορεῖς νὰ τὸν κυβερνήσης. Χρειάζεται προσοχή, διότι ὁ νοῦς τὴν μιὰ στιγμὴ μπορεῖ νὰ σὲ πάη στὸν Παράδεισο καὶ τὴν ἄλλη, ἐὰν δὲν προσέξης, νὰ σὲ πάη στὴν κόλαση. Ὅσο μπορεῖς, νὰ προσπαθῆς νὰ συγκεντρώνης τὸν νοῦ σου σὲ σκέψεις καλές, ἅγιες, ποὺ ἁγιάζουν τὸν ἄνθρωπο.

127 Βλ. Αγ. Γρηγορίου του Παλαμά, Περί προσευχής και καθαρότητος καρδίας κεφάλαια τρία, Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών, εκδ. «Αστήρ», Αθήναι 1976, τόμος Δ’, σ. 132.

128 Βλ. Γέν. 1, 26.

129 Ἡ λέξη «νήψη» προέρχεται ἀπὸ τὸ ρῆμα «νήφω», τὸ ὁποῖο σημαίνει «ἀπέχω οἴνου, δὲν εἶμαι μεθυσμένος» καὶ μεταφορικὰ «ἔχω πνευματικὴ διαύγεια, σωφρονῶ, ὀρθοφρονῶ».  

Ἁγ. Παϊσίου Ἁγιορείτου: ΛΟΓΟΙ ΣΤ’ «Περί Προσευχής»