"Πνευματική Μελέτη"

– Γέροντα, ἄνθρωποι ποὺ ἀρχίζουν νὰ ἔχουν τὴν καλὴ ἀνησυχία, τί βιβλία νὰ διαβάσουν, γιὰ νὰ βοηθηθοῦν;

– Νὰ διαβάσουν πρῶτα τὸ Εὐαγγέλιο, γιὰ νὰ μάθουν τί θὰ πῆ Χριστός. Νὰ συγκλονισθοῦν λίγο, καὶ ὕστερα νὰ διαβάσουν τὴν Παλαιὰ Διαθήκη. Ξέρεις τί κόπος εἶναι, ὅταν δὲν ἔχουν διαβάσει τίποτε καὶ σοῦ ζητοῦν βοήθεια; Σὰν νὰ πηγαίνη ἕνα παιδὶ τοῦ Δημοτικοῦ Σχολείου σὲ καθηγητὴ Πανεπιστημίου καὶ νὰ τοῦ λέη: «Βοήθησέ με». Τί νὰ τοῦ πῆ ὁ καθηγητής; «Ἕνα καὶ ἕνα ἴσον δύο»;
 Ἄλλοι πάλι δὲν ἔχουν τὴν καλὴ ἀνησυχία· ἔρχονται καὶ λένε: «Δὲν ἔχω κανένα πρόβλημα, μιὰ χαρὰ εἶμαι, Πάτερ, ἁπλῶς πέρασα νὰ σὲ δῶ». Ποτὲ ὁ ἄνθρωπος δὲν μπορεῖ νὰ πῆ ὅτι δὲν ἔχει τίποτε. Κάτι θὰ ἔχη. Ὁ ἀγώνας γιὰ πνευματικὴ ζωὴ δὲν τελειώνει ποτέ.
Ἢ μερικοὶ μοῦ λένε: «Νὰ μᾶς πῆς πνευματικά». Σὰν νὰ πᾶνε στὸν μπακάλη καὶ τοῦ λένε: «Δῶσʹ μας ψώνια». Τὰ χάνει καὶ ὁ μπακάλης. Δὲν ἔχουν κάτι τὸ συγκεκριμένο νὰ ζητήσουν καὶ νὰ ποῦν «μοῦ χρειάζεται τόση ζάχαρη, τόσο ρύζι κ.λπ.», ἀλλὰ λένε «δῶσʹ μας ψώνια». Ἢ σὰν νὰ πᾶνε στὸν φαρμακοποιὸ καὶ τοῦ λένε «δῶσʹ μας φάρμακα!», χωρὶς νὰ τοῦ ποῦνε προηγουμένως ἀπὸ τί πάσχουν ἢ ἂν πῆγαν στὸν γιατρὸ καὶ τί τοὺς εἶπε ὁ γιατρός. Ἄντε τώρα νὰ βρῆς ἄκρη!
Βλέπεις, ἐκεῖνος ποὺ ἔχει πνευματικὴ ἀνησυχία, βρίσκει τί τοῦ λείπει, τὸ ζητάει καὶ ὠφελεῖται. Ἐγώ, ὡς ἀρχάριος, ὅταν διάβαζα κάτι, τὸ ἀντέγραφα, γιὰ νὰ μὴν τὸ ξεχάσω, καὶ προσπαθοῦσα νὰ τὸ ἐφαρμόσω. Δὲν διάβαζα, γιὰ νὰ περνάω εὐχάριστα τὴν ὥρα μου. Ὑπῆρχε μέσα μου ἡ καλὴ ἀνησυχία καί, ὅταν δὲν καταλάβαινα κάτι, ρωτοῦσα νὰ μάθω πῶς εἶναι. Λίγο διάβαζα, πολὺ ἤλεγχα τὸν ἑαυτό μου μὲ αὐτὰ ποὺ διάβαζα. «Ποῦ βρίσκομαι; Τί κάνω;». Κάθιζα τὸν ἑαυτό μου στὸ σκαμνί. Δὲν τὰ περνοῦσα αὐτὰ ποὺ διάβαζα ἔτσι ἀφορολόγητα.

Σήμερα οἱ ἄνθρωποι καταλήγουν ἀπὸ τὴν πολλὴ μελέτη νὰ εἶναι μαγνητόφωνα καὶ νὰ γεμίζουν τὶς κασσέττες τους μὲ περιττὰ πράγματα. «Ἡ ἄνευ πράξεως» ὅμως διδασκαλία εἶναι κατὰ τὸν Ἀββᾶ Ἰσαὰκ «παρακαταθήκη ἐντροπῆς».
Βλέπεις, πολλοὶ ποὺ ἐνδιαφέρονται γιὰ τὸν ἀθλητισμὸ διαβάζουν ἀθλητικὰ περιοδικὰ ἢ ἐφημερίδες καὶ κάθονται. Μπορεῖ νὰ εἶναι σὰν τὰ μοσχάρια, ἀλλὰ θαυμάζουν τοὺς ἀθλητές: «Ἄ, καταπληκτικὸς αὐτός, λένε, μπράβο! Ὤ!...». Δὲν χύνουν ὅμως λίγο ἱδρώτα οὔτε χάνουν κανένα κιλὸ βάρος. Διαβάζουν–διαβάζουν ἀθλητικὰ καὶ ξαπλώνουν· ἔτσι δὲν ὠφελοῦνται. Μένουν μὲ τὴν εὐχαρίστηση τοῦ διαβάσματος. Οἱ κοσμικοί, ἄλλοι διαβάζουν ἐφημερίδα, ἄλλοι διαβάζουν ἕνα ρομάντζο, μιὰ περιπέτεια, ἄλλοι παρακολουθοῦν στὸ γήπεδο πῶς παίζουν, καὶ περνᾶνε τὴν ὥρα τους.
Τὸ ἴδιο κάνουν καὶ μερικοὶ ποὺ διαβάζουν πνευματικά. Μπορεῖ νὰ ξενυχτοῦν καὶ νὰ διαβάζουν πνευματικὰ βιβλία μὲ μανία καὶ νὰ εὐχαριστιοῦνται. Παίρνουν ἕνα πνευματικὸ βιβλίο, κάθονται καὶ λίγο ἀναπαυτικὰ καὶ διαβάζουν. «Ὠφελήθηκα», λέει ὁ ἄλλος. Καλύτερα πὲς ὅτι εὐχαριστήθηκες, ὅτι πέρασες εὐχάριστα τὴν ὥρα σου. Γιατὶ αὐτὸ δὲν εἶναι ὠφέλεια. Ὠφελεῖσαι, μόνον ὅταν δῆς τί λέει αὐτὸ ποὺ διαβάζεις, ἐλέγχης τὸν ἑαυτό σου καὶ προσπαθῆς νὰ τὸν ζορίζης στὴν ἐφαρμογή: «Τί λέει αὐτὸ ποὺ διάβασα; Ἐγὼ ποῦ βρίσκομαι πνευματικά; Τί πρέπει νὰ κάνω;». Ὕστερα, ὅσο περισσότερα μαθαίνει κανείς, τόσο περισσότερη εὐθύνη ἔχει.
Δὲν λέω νὰ μὴ διαβάζη, γιὰ νὰ μὴν ξέρη πολλὰ καὶ νὰ μὴν ἔχη εὐθύνη, γιατὶ αὐτὸ εἶναι πονηριά, ἀλλὰ νὰ μὴ διαβάζη μόνο γιὰ νὰ εὐχαριστιέται. Τὸ κακὸ εἶναι ὅτι, ἂν διαβάζη καὶ ἔχη δυνατὴ μνήμη, θυμᾶται πολλά, μπορεῖ καὶ νὰ λέη καὶ πολλὰ καὶ νὰ ξεγελάη τὸν ἑαυτό του, νὰ νομίζη δηλαδὴ ὅτι τὰ ἐφαρμόζει κιόλας. Ἔτσι δημιουργεῖ ψευδαίσθηση καὶ στὸν ἑαυτό του καὶ στοὺς ἄλλους. Γι᾿ αὐτὸ μὴν ἀναπαύετε τὸν λογισμό σας στὰ πολλὰ διαβάσματα. Νὰ στραφῆτε στὴν ἐφαρμογή. Τὰ πολλὰ διαβάσματα μορφώνουν ἐγκυκλοπαιδικά. Ἔτσι δὲν λέγεται;

– Ναί, Γέροντα.

– Σκοπὸς ὅμως εἶναι πῶς θὰ μορφωθῶ θεοκεντρικά. Δὲν πάω νὰ γίνω καθηγητὴς Πανεπιστημίου, ὥστε νὰ εἶμαι ὑποχρεωμένος νὰ ξέρω πολλά. Ἀλλὰ καὶ ἂν μοῦ χρειασθῆ κάτι ἀπὸ τὴν ἄλλη γνώση, εὔκολα θὰ τὸ μάθω, ὅταν ἀποκτήσω τὴν θεοκεντρικὴ μόρφωση. Κατάλαβες;

– Ὅταν ἔχη κανεὶς περισπασμό, συμφέρει νὰ συγκεντρωθῆ μὲ τὴν μελέτη;

– Ναί, νὰ διαβάση λίγο, κάτι πολὺ δυνατό, γιὰ νὰ θερμανθῆ ἡ ψυχή. Ἔτσι καπακώνονται οἱ μέριμνες καὶ ὁ νοῦς μεταφέρεται σὲ θεῖο χῶρο. Ἀλλιῶς πάει ὁ νοῦς σ᾿ αὐτὴν ἢ σ᾿ ἐκείνη τὴν δουλειά, ἐκεῖ ποὺ σύχναζε τὶς περισσότερες ὧρες.

– Γέροντα, ὅταν εἶναι κανεὶς κουρασμένος ἢ στενοχωρημένος, θέλει νὰ διαβάση κάτι εὔκολο, κανένα διήγημα, κανένα μυθιστόρημα κ.λπ.

– Δὲν ὑπάρχει κανένα πνευματικὸ βιβλίο ποὺ νὰ εἶναι καλὸ γιὰ ἐκείνη τὴν ὥρα; Ὁ σκοπὸς δὲν εἶναι νὰ ξεχάση ὁ ἄνθρωπος τὴν στενοχώρια του, ἀλλὰ νὰ λυτρωθῆ. Τὸ ἄλλο δὲν λυτρώνει. Δὲν βοηθοῦν στὴν πνευματικὴ ζωὴ τὰ μυθιστορήματα ἢ ἡ ἐφημερίδα καὶ ἡ τηλεόραση.
Πολλὲς φορὲς ἀκόμη καὶ μερικὰ θρησκευτικὰ περιοδικὰ κάνουν ζημιὰ στοὺς Χριστιανούς, γιατὶ διεγείρουν τὸν μωρὸ ζῆλο καὶ προκαλοῦν σύγχυση. Προσέξτε· μὴ διαβάζετε περιττὰ πράγματα τὶς ἐλεύθερες ὧρες σας.
Μερικὰ ἀναγνώσματα εἶναι σὰν νὰ τρῶς νεροκολοκύθες, σὰν νὰ ψάχνης στὰ ἄχυρα, νὰ βρῆς ἕνα σπυρὶ σιτάρι. Λένε μερικοί: «Ναί, ἀλλὰ αὐτὰ μὲ ξεκουράζουν». Μὰ πῶς σὲ ξεκουράζουν, εὐλογημένε, ἀφοῦ σὲ ζαλίζουν καὶ πονοῦν τὰ μάτια σου; Καλύτερα νὰ κοιμηθῆς, γιὰ νὰ ξεκουρασθῆς. Ἀπὸ τὸ τί διαβάζει κανείς, θὰ καταλάβης τὴν πνευματική του κατάσταση. Ἂν εἶναι πολὺ κοσμικός, θὰ διαβάζη περιοδικὰ αἰσχρά. Ἂν εἶναι λίγο κοσμικός, θὰ διαβάζη λιγώτερο βρώμικα ἢ ἐφημερίδες. Ἂν θρησκεύη, θὰ διαβάζη θρησκευτικὰ ἔντυπα ἢ σύγχρονα θρησκευτικὰ βιβλία ἢ πατερικὰ κ.ο.κ.

– Γέροντα, ποιά πνευματικὰ βιβλία βοηθοῦν περισσότερο;

– Πολὺ ὠφελοῦν τὰ διάφορα πατερικὰ βιβλία, ποὺ στὶς μέρες μας, δόξα τῷ Θεῷ, κυκλοφοροῦν κατὰ χιλιάδες. Σ᾿ αὐτὰ βρίσκει κανεὶς ὅ,τι ποθεῖ, ὅ,τι τοῦ χρειάζεται. Εἶναι γνήσια πνευματικὴ τροφὴ καὶ ὁδηγοῦν μὲ ἀσφάλεια στὸν πνευματικὸ δρόμο. Γιὰ νὰ βοηθήσουν ὅμως, πρέπει νὰ διαβάζωνται μὲ ταπείνωση καὶ προσευχή. Τὰ πατερικὰ κείμενα μοιάζουν μὲ ἀξονικὲς τομογραφίες, γιατὶ ὅπως σʹ ἐκεῖνες φωτογραφίζεται ἡ σωματικὴ κατάσταση τοῦ ἀνθρώπου, ἔτσι καὶ σʹ αὐτὰ φωτογραφίζεται ἡ πνευματική του κατάσταση.
Κάθε πρόταση τῶν πατερικῶν κειμένων δὲν κρύβει ἕνα ἀλλὰ πολλὰ νοήματα, καὶ καθένας τὰ καταλαβαίνει ἀνάλογα μὲ τὴν πνευματική του κατάσταση. Καλὸ εἶναι νὰ διαβάζη κανεὶς κείμενο καὶ ὄχι μετάφραση, ἐπειδὴ ὁ μεταφραστὴς ἑρμηνεύει τὸ πρωτότυπο ἀνάλογα μὲ τὴν δική του πνευματικότητα. Πάντως, γιὰ νὰ κατανοήση κανεὶς τοὺς Πατέρες, πρέπει νὰ σφίξη τὸν ἑαυτό του, νὰ συγκεντρώση τὸν νοῦ του καὶ νὰ ζῆ πνευματικά, γιατὶ τὸ πνεῦμα τῶν Πατέρων γίνεται ἀντιληπτὸ μόνο μὲ τὸ πνεῦμα.
Εἰδικὰ οἱ Ἀσκητικοὶ Λόγοι τοῦ Ἀββᾶ Ἰσαὰκ τοῦ Σύρου πολὺ βοηθοῦν, ἀλλὰ χρειάζεται νὰ τοὺς μελετάη λίγο–λίγο, γιὰ νὰ ἀφομοιώνη τὴν τροφή. Ὁ Εὐεργετινὸς εἶναι εὐεργεσία μεγάλη, γιατὶ μποροῦμε νὰ γνωρίσουμε ὅλο τὸ πνεῦμα τῶν Ἁγίων Πατέρων. Βοηθάει, γιατὶ περιγράφει τοὺς ἀγῶνες τῶν Πατέρων γιὰ ὅλα τὰ πάθη μὲ τὴν σειρά, καὶ ἡ ψυχὴ γνωρίζει πῶς ἐκεῖνοι δούλεψαν καὶ βοηθιέται. Τὰ Συναξάρια πάλι εἶναι ἁγιασμένη ἱστορία, γιʹ αὐτὸ πολὺ βοηθοῦν – ἰδίως τὰ παιδιά – , ἀλλὰ νὰ μὴν τὰ διαβάζουμε σὰν ἱστορίες.

Δὲν χρειάζεται νὰ ἔχουμε γνώση πολλή, γιὰ νὰ ἀποκτήσουμε εὐλάβεια. Ἐὰν τὰ λίγα ποὺ ξέρουμε τὰ συλλογιζώμαστε, θὰ κεντηθῆ ἡ καρδιά. Ἕνας ἀπὸ ἕνα τροπάριο τινάζεται στὸν ἀέρα, καὶ ἄλλος τὰ ξέρει ὅλα ἀπʹ ἔξω καὶ δὲν νιώθει τίποτε, γιατὶ κινεῖται ἔξω ἀπὸ τὴν πνευματικὴ πραγματικότητα. Διαβάζετε λοιπὸν Πατέρες, ἔστω μιὰ ἢ δυὸ γραμμὲς τὴν ἡμέρα. Εἶναι βιταμίνες πολὺ δυναμωτικές.

Ἁγ. Παϊσίου Ἁγιορείτου: ΛΟΓΟΙ Β’ «Πνευματικὴ Ἀφύπνιση»