"Να ζητάμε ταπεινά το έλεος του Θεού για την διόρθωσή μας"

– Γέροντα, ὅταν οἱ Πατέρες λένε ὅτι μετάνοια εἶναι νὰ ἀποφασίση κανεὶς νὰ μὴν ξανακάνη τὰ προηγούμενα ἁμαρτήματα καὶ νὰ λυπᾶται γι᾿ αὐτά, σημαίνει ὅτι διαρκῶς πρέπει νὰ τὰ θυμᾶται; 

– Ὄχι, δὲν θυμᾶται κάθε ἁμαρτία χωριστά, ἀλλὰ ἔχει συνέχεια τὴν συναίσθηση τῆς ἁμαρτωλότητός του. Μέχρις ἑνὸς σημείου πρέπει νὰ σκέφτεται κανεὶς ἕνα σφάλμα του καὶ ὕστερα νὰ ζητᾶ ταπεινὰ τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ καί, ἂν δὲν ὑπάρχη ὑπερηφάνεια, ὁ Θεὸς θὰ βοηθήση.
Ἰδίως ὅταν κάποιος εἶναι εὐαίσθητος, καλύτερα εἶναι νὰ ξεχνᾶ παλιὲς ἁμαρτίες του, ἀφοῦ ἔχουν τακτοποιηθῆ μὲ τὴν μετάνοια καὶ τὴν ἐξομολόγηση. Μπορεῖ τὸ ταγκαλάκι νὰ τοῦ θυμίζη παλιές του ἁμαρτίες καὶ νὰ τὸν ζαλίζη μὲ λογισμούς, γιὰ νὰ τοῦ τρώη τὴν ὥρα καὶ νὰ τὸν περισπᾶ ἀπὸ τὴν προσευχή. Ἕνας ὅμως ποὺ δὲν εἶναι εὐαίσθητος καὶ βλέπει νὰ γεννιέται μέσα του ὑπερηφάνεια, τότε καλὰ εἶναι νὰ φέρνη στὸν νοῦ του τὶς ἁμαρτίες του, γιὰ νὰ ταπεινώνεται.

– Γέροντα, μπορεῖ κάποιος νὰ ἔχη συναίσθηση τῆς ἁμαρτωλότητός του καὶ νὰ μὴν ἔχη μετάνοια;

– Ναί, ἂν δὲν ἔχη ταπείνωση. Ὅταν στὴν μετάνοια ἀνακατεύεται ὁ ἐγωισμός, συνέχεια ὁ ἄνθρωπος σκέφτεται: «πῶς τὸ ἔκανα αὐτό, πῶς τὸ εἶδαν οἱ ἄλλοι, τί ἰδέα θὰ σχηματίσουν;», καὶ βασανίζεται. Τὸ «πῶς τὸ ἔκανα πάλι» καὶ τὸ «πῶς κατήντησα» ἔχει ἐγωισμό· δὲν ἔχει μετάνοια. Πρέπει νὰ καταλάβη ὅτι ἔσφαλε καὶ νὰ ζητήση ταπεινὰ τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ. «Θεέ μου, νὰ πῆ, ἔσφαλα, συγχώρεσέ με. Τέτοιος παλιάνθρωπος εἶμαι. Λυπήσου με. Ἂν δὲν μὲ βοηθήσης, χειρότερος μπορῶ νὰ γίνω, καλύτερος δὲν μπορῶ νὰ γίνω. Μόνος μου δὲν πρόκειται νὰ διορθωθῶ», καὶ νὰ προσπαθήση νὰ μὴν τὸ ξανακάνη. Πολλοὶ ἄνθρωποι ποὺ ἔσφαλαν καὶ πόνεσαν, γιατὶ πλήγωσαν τὸν Θεὸ καὶ ὄχι γιατὶ ξέπεσαν στὰ μάτια τῶν ἀνθρώπων, ἁγίασαν.

Ὅταν κάποιος ζῆ κοσμικὰ καὶ κόβη μετὰ τὶς σχέσεις του μὲ τὸ κοσμικὸ πνεῦμα, ἕλκεται πολλὲς φορὲς ἀπὸ αὐτό, χωρὶς νὰ τὸ θέλη. Δὲν πρέπει ὅμως νὰ ἀπογοητεύεται. Νομίζω, σ᾿ αὐτὴν τὴν περίπτωση, πρόοδος εἶναι καὶ τὸ ὅτι ἀρχίζει ἡ καλὴ ἀνησυχία, ποὺ ἐλέγχει τὴν ψυχὴ γιὰ τὰ σφάλματα ποὺ ἔκανε καὶ γιὰ ὅ,τι ἔπρεπε νὰ κάνη, ἀλλὰ δὲν ἔκανε.
Σιγὰ‐σιγὰ γίνεται μιὰ πάλη, ταπεινώνεται ἀκουσίως ὁ ἄνθρωπος καὶ ἀπελπίζεται μὲ τὴν καλὴ ἀπελπισία, δηλαδὴ ἀπελπίζεται ἀπὸ τὸ ἐγώ του. Τότε ὅλα τὰ ἀποδίδει στὴν Χάρη τοῦ Θεοῦ καὶ πιστεύει ἀληθινὰ ἐκεῖνο ποὺ εἶπε ὁ Κύριος: «Χωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν»5. Ἂν στὴν συνέχεια ἀγωνισθῆ φιλότιμα, μὲ πολλὴ ταπείνωση, ἐλπίζοντας στὴν παντοδυναμία τοῦ Θεοῦ, ὁ Καλὸς Θεὸς θὰ τὸν ἐλεήση.

Ἡ λύπη γιὰ τὰ σφάλματά μας

– Γέροντα, πῶς θὰ βοηθηθῆ κανεὶς νὰ μὴν ξανακάνη τὸ ἴδιο σφάλμα;

– ῍ Αν πονέση πραγματικὰ γιὰ τὸ σφάλμα του, δὲν θὰ τὸ ξανακάνη. Πρέπει νὰ ὑπάρχη ἐσωτερικὴ συντριβὴ μὲ εἰλικρινῆ μετάνοια, γιὰ νὰ διορθωθῆ. Γι᾿ αὐτὸ λέει ὁ Ἀββᾶς Μάρκος ὁ Ἀσκητής: «Ἂν ὁ ἄνθρωπος δὲν στενοχωρηθῆ κατ᾿ ἀναλογίαν τοῦ σφάλματός του, εὔκολα περιπίπτει εἰς τὸ αὐτὸ σφάλμα»6. Δηλαδή, ἂν εἶναι μικρὸ τὸ σφάλμα, χρειάζεται μικρότερη μετάνοια, ἂν εἶναι μεγαλύτερο, μεγαλύτερη μετάνοια. Ὅταν κανεὶς δὲν πιάνη τὸ μέγεθος τῆς πτώσεώς του καὶ δὲν λυπᾶται «κατ᾿ ἀναλογίαν τοῦ σφάλματος», τότε εὔκολα πέφτει στὸ ἴδιο ἢ καὶ σὲ μεγαλύτερο σφάλμα.

– Πῶς θὰ καταλάβουμε ὅτι δὲν λυπηθήκαμε «κατ᾿ ἀναλογίαν τοῦ σφάλματος»;

– Ἀπόδειξη ἂν πέφτετε πάλι στὸ ἴδιο σφάλμα. Ὕστερα, ὅταν παρακολουθῆτε τὸν ἑαυτό σας, νὰ μὴν κάνετε μόνο διάγνωση. Ἐσεῖς συνέχεια κάνετε μικροβιολογικὲς ἐξετάσεις, βρίσκετε τὸ μικρόβιο, τὸ κοιτᾶτε καὶ λέτε: «πρέπει νὰ τὸ σκοτώσω», ἀλλὰ δὲν ἀρχίζετε θεραπεία.
Ἐντάξει, διαπιστώσατε ὅτι ἔχετε μιὰ πάθηση. Τάκ, νὰ κοιτάξετε πῶς θὰ τὴν θεραπεύσετε. Τί ὠφελεῖ νὰ κάνετε συνέχεια ἀναλύσεις–ἀναλύσεις, χωρὶς νὰ προσπαθῆτε νὰ διορθωθῆτε; Λέτε: «ἔχω ἐκεῖνο τὸ πάθος, ἔχω τὸ ἄλλο», ἀλλὰ δὲν τὰ κόβετε καὶ παραμένετε στὰ ἴδια μοιρολογώντας. Ἔτσι σπαταλᾶτε τὶς δυνάμεις σας καὶ χαραμίζεστε. Χαραμίζετε τὸ μυαλό σας, τὴν καρδιά σας. Ἀρρωσταίνετε ἀπὸ τὴν στενοχώρια καὶ ὕστερα δὲν κάνετε τίποτε. Ἔπειτα, ὅταν γίνετε καλά, ἀρχίζετε: «Καὶ γιατί τότε ἀρρώστησα καὶ πῶς ἀρρώστησα;».
Δὲν λέω, θὰ παρακολουθῆτε τὸν ἑαυτό σας, δὲν θὰ ἀφήνετε τὰ σφάλματά σας νὰ περνᾶνε ἀπαρατήρητα, ἀλλὰ μέχρις ἑνὸς σημείου, βρὲ παιδάκι μου, καὶ ἡ στενοχώρια! Ὄχι ἀδιαφορία, ἀλλὰ ὄχι καὶ κακομοιριά! Ἔκανες κάτι ποὺ δὲν ἦταν σωστό; Τὸ σκέφτηκες; Τὸ εἶδες; Τὸ ἀναγνώρισες; Τὸ ἐξομολογήθηκες; Προχώρα· μὴ σκαλώνης. Κράτησέ το μόνο στὸν νοῦ σου, γιὰ νὰ προσέξης ἄλλη φορά, ἂν σοῦ δοθῆ παρόμοια ἀφορμή.
Ἡ στενοχώρια γιὰ τὰ σφάλματά μας εἶναι ἄσκοπη, ὅταν δὲν προσπαθοῦμε νὰ τὰ διορθώσουμε. Εἶναι σὰν νὰ κλαῖμε ἕναν ἄρρωστο συνέχεια, χωρὶς νὰ τοῦ προσφέρουμε βοήθεια γιὰ νὰ ἀναρρώση.

– Καὶ ὅταν, Γέροντα, δίκαια ταλαιπωρῆσαι γιὰ ἕνα σφάλμα σου, καὶ τότε δὲν πρέπει νὰ λυπᾶσαι;

– Ὄχι, πρέπει νὰ λυπᾶσαι, ἀλλὰ ἡ λύπη νὰ εἶναι ἀνάλογη, σύμμετρη μὲ τὸ σφάλμα σου. Ἂν δὲν πονέσης, θὰ εἶσαι «τραλαλὰ» καὶ θὰ ξαναπέσης στὸ ἴδιο λάθος· δὲν θὰ διορθωθῆς.
Ὅταν ὅμως ἀπὸ τὴν λύπη τῆς μετανοίας περνᾶς στὴν ἀπόγνωση, τότε σημαίνει ὅτι ἔχεις λυπηθῆ περισσότερο ἀπὸ ὅσο ἔπρεπε. Σ᾿ αὐτὲς τὶς περιπτώσεις χρειάζεται νὰ δώσης στὸν ἑαυτό σου λίγο κουράγιο καὶ νὰ ἀντιμετωπίσης τὸ σφάλμα μὲ λίγη καλὴ ἀδιαφορία.

5 Ἰω. 15, 5.

6 Βλ. Ὁσίου Μάρκου τοῦ Ἀσκητοῦ, Περὶ τῶν οἰομένων ἐξ ἔργων δικαιοῦσθαι, κεφ. σιε´, Φιλοκαλία τῶν ἱερῶν Νηπτικῶν, τόμος Α´, ἔκδ. «Ἀστήρ», Ἀθῆναι 1984, σ. 124.

Ἁγ. Παϊσίου Ἁγιορείτου: ΛΟΓΟΙ Γ’ «Πνευματικὸς Ἀγώνας»