"Προσευχή που λέγεται μόνο με τα χείλη, χωρίς να προσέχει ο νους, είναι προσοχή άκαρπη"

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ΄
Προσευχή που λέγεται μόνο με τα χείλη, χωρίς να προσέχει ο νους, είναι προσοχή άκαρπη.

Ἐδῶ δὲν θὰ ἦταν ἄτοπο νὰ ἐνθυμηθοῦμε μερικά δυσκολονόητα ἀποστολικὰ ἀποφθέγματα περὶ ἐκτελουμένης διὰ τοῦ πνεύματος καὶ διὰ τοῦ νοὸς προσευχῆς, κάνοντας ἀρχὴ στὰ λεγόμενα. Στὴν πρὸς Ἐφεσίους ἐπιστολή του ὁ ̓Απόστολος Παῦλος συμβουλεύει νὰ προσευχόμαστε ἐν Πνεύματι: «…Διὰ πάσης προσευχῆς καὶ δεήσεως, προσευχόμενοι, ἐν παντὶ καιρῷ ἐν Πνεύματι…» (Εφεσ. ΣΤ΄, 18).

Ὁ ἴδιος στὴν πρὸς Κορινθίους λέει τὰ ἑξῆς: «ἐὰν γὰρ προσεύχωμαι γλώσσῃ, τὸ πνεῦμα μου προσεύχεται, ὁ δὲ νοῦς μου ἄκαρπός ἐστι…» (Κορινθ. Α΄ ΙΔ΄, 14). Πῶς λοιπόν, συμβαίνει ὁ ἄνθρωπος νὰ προσεύχεται μὲ τὸ πνεῦμα του, ἀλλ ̓ ὁ νοῦς του νὰ μένει ἄκαρπος;

Ἡ λέξη «πνεῦμα» στὴν Ἁγία Γραφή ἐξηγεῖται ἀπό τούς Πατέρες διαφορετικά. Ἐνίοτε αὐτὴ νοεῖται ἀντὶ τοῦ «πνοή», ἐνίοτε δὲ ἀντὶ τῆς ἰδίας τῆς ψυχῆς, ἐνίοτε ἀντὶ οἱασδήποτε ἐπιθυμίας ἢ προθέσεως, καλῶς ἢ κακῶς νοουμένης, ὡς ἐπίσης ἀντὶ οἱασδήποτε ἀρετῆς ἢ κακίας, ὅπως π.χ. πνεῦμα ταπεινοφροσύνης, πνεῦμα ἀγάπης, πνεῦμα ἐλεημοσύνης.

Ἐνίοτε ἡ λέξη «πνεῦμα» τίθεται ἀντὶ κάποιας δωρεάς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ὅπως π.χ. πνεῦμα σοφίας, πνεῦμα γνώσεως, πνεῦμα διορατικότητος κ.τ.λ. καὶ ἄλλοτε πάλιν ἀντὶ τοῦ νοός, ὅπως γράφει ὁ ἴδιος ὁ Ἀπόστολος: «.. ἀνανεοῦσθε δὲ τῷ πνεύματι τοῦ νοὸς ὑμῶν…» (Εφεσ. Δ΄, 23).

Ὅταν ὁ Ἀπόστολος συνιστᾶ στοὺς Ἐφεσίους νὰ προσεύχωνται ἐν πνεύματι, προϋποθέτει ἐδῶ τὸν καθ’ αὐτὸ νοῦ, τόν ὁποῖο ὁ προσευχόμενος ἄνθρωπος πρέπει νὰ κατευθύνει πρὸς τὸν Θεό.

Ὅταν δὲ ἀπευθυνόμενος πρὸς Κορινθίους, ὁμιλεῖ περὶ τοῦ προσευχομένου πνεύματος του καὶ τοῦ νοός του ὡς ἄκαρπου, χρησιμοποιεῖ τὴν λέξη «πνεῦμα» ἀντὶ «φωνῆς» καὶ «πνοῆς» ἀνθρώπου, σὰν νὰ τοὺς λέει: «τί ὠφελεῖσθε, ὦ Κορίνθιοι, ἐὰν προσεύχεσθε μόνο μὲ τὴν φωνὴ τῆς ἀναπνοῆς σας, ὁ δὲ νοῦς σας δὲν παρακολουθεῖ τὴν προσευχή, περιπλανώμενος ἐδῶ καὶ ἐκεῖ; Ποιό τὸ ὄφελος, ἡ γλῶσσα νὰ λαλεῖ πολλά, ὅμως ὁ νοῦς σου νὰ μὴ προσέχῃ σ’ αὐτά, ἔστω καὶ ἂν λάλησες πλῆθος ὁλόκληρο λέξεων, ὦ ἄνθρωπε; Ποιό τὸ ὄφελος, ἐὰν ψάλεις μὲ ὅλη τὴν δύναμη τῆς πνοῆς τοῦ λάρυγγος, ἀλλ ̓ ὁ νοῦς σου ἀπέχει ἀπὸ τὸν Θεὸ καὶ δὲν στοχάζεται Αὐτὸν παρὰ ὀλισθαίνει ἀλλοῦ μὲ τὰ διανοήματα του; Τέτοια προσευχὴ δὲν σοῦ ἐπιφέρει οὐδεμία ὠφέλεια, δὲν εἰσακούεται ἀπὸ τὸν Θεὸ καὶ μένει ἄκαρπη».

Πολὺ ὡραῖα ἔκρινε ὁ Ἅγιος Κυπριανός, λέγοντας: «Πῶς θέλεις νὰ σὲ ἀκούσει ὁ Θεός, ἀφοῦ ἐσύ ὁ ἴδιος δὲν ἀκοῦς τόν ἑαυτό σου. Θέλεις νὰ σὲ θυμᾶται ὁ Θεός, ὅταν προσεύχεσαι, ἐνῶ ὁ ἴδιος δὲν θυμᾶσαι τὸν ἑαυτό σου;».

Ὁ ̓Απόστολος Παῦλος προσφέρει στοὺς Κορινθίους, καὶ μέσῳ αὐτῶν πρὸς ὅλους ἐμάς, ὡς παράδειγμα τὸν ἑαυτό του λέγοντας: «… προσεύξομαι τῷ πνεύματι, προσεύξομαι δὲ καὶ τῷ νοΐ· ψαλῶ τῷ πνεύματι, ψαλῶ δὲ καὶ τῷ νοΐ...» (Α’ Κορινθ. ΙΔ΄, 15). Δηλαδή, θέλει νὰ πεῖ: ὅταν προσεύχωμαι μὲ τὴν γλῶσσα μου καὶ μὲ τὴν φωνή μου, προερχόμενη ἀπὸ τὴν ἀναπνοή μου, τότε ὀφείλω νὰ προσεύχωμαι καὶ μὲ τὸν νοῦ μου.

---

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ΄
Μια σύντομη αλλά συχνά εκτελούμενη προσευχή, είναι περισσότερο ωφέλιμη από την παρατεταμένη

Ἀπό τοὺς πεπειραμένους στὴ Θεοσέβεια πατέρες ἔχω πληροφορηθεῖ σχετικῶς μὲ τὴν διὰ τοῦ νοὸς ἐκ καρδίας ἐκτελουμένη προσευχή, ὅτι θερμότερη καὶ ὠφελιμότερη προσευχὴ εἶναι ἡ σύντομη, ἀλλὰ συχνὴ καὶ ὄχι ἡ παρατεταμένη.

Ἐν τούτοις καὶ ἡ παρατεταμένη τυγχάνει λίαν ὠφέλιμη, ἀλλὰ μόνο γιὰ τοὺς προχωρημένους στήν τελειότητα καὶ ὄχι γιὰ τοὺς ἀρχάριους. Κατὰ τὴν παρατεταμένη προσευχὴ ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου τοῦ μὴ ἐξοικειωθέντος ἀκόμα στὴν προσευχὴ δὲν δύναται νὰ στέκεται ἐπὶ μακρὸν ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ συνήθως νικώμενος ἀπό τήν ἀδυναμία τῆς ἀστάθειας, ἀφαιρεῖται ἀπὸ ἐξωτερικές ἐντυπώσεις καὶ εἰκόνες φανταστικές ἐκ τῶν πραγμάτων, καὶ ὡς ἐκ τούτου ἡ θερμότητα τοῦ πνεύματός του ὑποβαθμίζεται καὶ διασκορπίζεται.

Αὐτή ἡ προσευχὴ εἶναι ἡ πλέον ἀδύναμη προσευχή, ὅπως συμβαίνει συνήθως κατὰ τὰς ἐκκλησιαστικές συνάξεις καὶ ψαλμωδίες ὅσο καὶ κατὰ τίς ἐπὶ μακρὸν ἀναγνώσεις τοῦ ἐπιβληθέντος κανόνος στὰ κελλία τῶν μοναχῶν.

Ὅμως ἡ σύντομη, καὶ συχνὴ προσευχή, τυγχάνει περισσότερο σταθερή, καθότι ὁ νοῦς ἐμβαθύνει στὸν Θεὸ καὶ ἐντός λίγου χρόνου δύναται νὰ ἐκτελεῖ τὴν προσευχὴ μὲ μεγαλύτερη θέρμη.

Γι’ αυτό καὶ ὁ Κύριος συνιστᾶ: «Προσευχόμενοι δὲ μὴ βαττολογήσητε…» (Ματθ. ΣΤ΄, 7). Καὶ ὁ Ἰωάννης τῆς Κλίμακος διδάσκει: «Μὴν ἐπιχειρεῖς νὰ λές πολλά λόγια (πολυλογία), γιὰ νὰ μὴ σκορπᾷ ὁ νοῦς σέ ἀναζήτηση λέξεων. Μόνο μία λέξη του Τελώνη προσείλκυσε τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ καὶ μόνο μία λέξη τοῦ Ληστή, πού πίστεψε, τόν ἔσωσε. Ἡ πολυλογία στήν προσευχή διασκορπίζει τὸν νοῦ σέ ρεμβασμούς, ἐνῶ ἡ ὀλιγολογία βοηθάει στὴν περισυλλογὴ τοῦ νοός».

Ἔτσι λοιπὸν ἡ συχνή προσευχή σου, ἂς εἶναι πάντοτε σύντομη καὶ ἂς μὴ πολλαπλασιάζεται με περιττά λόγια, ἀλλὰ νὰ εἶναι ἀδιάλειπτη ὅπως διδάσκουν οἱ ἅγιοι Πατέρες. Ὁ Θεοφύλακτος Βουλγαρίας, στὴν ἑρμηνεία τοῦ κατὰ Ματθαῖον Εὐαγγελίου ἔγραψε τὰ ἑξῆς: «δὲν ἁρμόζει νὰ μακρύνει με πολυλογία κανεὶς τὴν προσευχή, ἀλλὰ εἶναι προτιμότερο νὰ προσεύχεται ὀλιγόλογα καὶ ἀδιάλειπτα» (Κεφ. ΣΤ΄).

Στίς ὁμιλίες του ὁ Ἱερὸς Χρυσόστομος, σχετικά μέ τάς προσευχές τοῦ ̓Αποστόλου Παύλου γράφει τὰ ἑξῆς: «ὅποιος περιττολογεῖ στίς προσευχές του ἀργολογεῖ» (πρὸς Ἐφεσ. ΣΤ΄, ὁμιλ. 24). Ἐκτός αὐτῶν καὶ ὁ Θεοφύλακτος στὴν ἑρμηνείαν του γιὰ τὴν αὐτὴ περικοπὴν λέει: «ἡ περιττὴ ὁμιλία εἶναι ἀργολογία». Ὁ Ἀπόστολος εἶπε: «…θέλω πέντε λόγους διὰ τοῦ νοός μου λαλῆσαι, ἵνα καὶ ἄλλους κατηχήσω, ἢ μυρίους λόγους ἐν γλώσσῃ» (Α΄ Κορινθ. ΙΔ΄, 19). Δηλαδή, προτιμῶ νὰ κάνω σύντομη προσευχὴ πρὸς τὸν Θεὸ προσέχοντας, παρὰ νὰ προφέρω μύριους λόγους ἄνευ προσοχῆς, γεμίζοντας τὸν ἀέρα με λόγια καί φωνές.

Ἐκτὸς τούτου τούς ἀποστολικούς λόγους «ἀδιαλείπτως προσεύχεσθε» πρέπει νὰ ἑρμηνεύουμε ὡς προσευχὴ τοῦ νοός, ὁ ὁποῖος εἶναι δυνατὸν νὰ κατευθύνεται πάντοτε πρὸς τόν Θεὸ καὶ νὰ προσεύχεται ἀδιαλείπτως. Λοιπόν, ἄρχισε ἀπὸ τώρα, ὦ ἄνθρωπε, νὰ ἀναλαμβάνεις βαθμηδόν τὴν προσφερομένη μαθητεία τῆς προσευχῆς αὐτῆς,

Ἄρχισε στό ὄνομα τοῦ Κυρίου κατὰ τὴν νουθεσία τοῦ Ἀποστόλου, πού εἶπε τὰ ἑξῆς: «Καὶ πᾶν ὅ,τι ἂν ποιῆτε ἐν λόγῳ ἢ ἐν ἔργῳ, πάντα ἐν ὀνόματι Κυρίου Ἰησοῦ» (Κολοσ. Γ΄, 17) δηλαδὴ τὰ πάντα ποιεῖτε μὲ καλὴ πρόθεση, καὶ ὄχι τόσο γιὰ τὸ συμφέρον σας, ἔστω καὶ πνευματικό, ὅσο γιὰ τὴν δόξα τοῦ Θεοῦ, ὥστε καί διὰ τῶν λόγων μας καὶ διὰ τῶν ἔργων μας καὶ διὰ τῶν διαλογισμῶν μας νά δοξάζεται πάντοτε τὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ, τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν. Πρῶτα ἀπὸ ὅλα κάνε σαφὲς στὸν ἑαυτό σου με μία σύντομη ἑρμηνεία, τί εἶναι προσευχή.

Προσευχὴ εἶναι ἡ κατεύθυνση τοῦ νοὸς καὶ τῆς διανοίας πρὸς τὸν Θεό. Προσεύχομαι σημαίνει ἵσταμαι ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ διὰ τοῦ νοός μου, θεωρῶ Αὐτὸν νοερῶς διὰ τῆς πίστεως καὶ συνομιλῶ μαζί του μετ’ εὐλαβείας, φόβου καὶ ἐλπίδος τοῦ ἐλέους του.

Ἔτσι λοιπόν, συγκέντρωνε ὅλες τίς σκέψεις καί, ἀποθέτοντας ὅλες τίς ἐξωτερικές μέριμνες, κατεύθυνε τὸν νοῦ σου πρὸς τὸν Θεό.

---

Απόσπασμα

(Πόνημα τοῦ ἐν ἁγίοις Πατρός ἡμῶν Δημητρίου Ροστόβ καὶ Γιαροσλάβ τοῦ Θαυματουργοῦ. Ετυπώθη στὰ τυπογραφεῖα τῆς Λαύρας Πετσέρσκη τοῦ Κιέβου ἐν ἔτει 1853).

greekdownloads.wordpress