Όσιος Ιωάννης της Κλίμακος. Κενοδοξία, υπερηφάνεια και ταπεινοφροσύνη.

Κενοδοξία, υπερηφάνεια και ταπεινοφροσύνη.

Πρόλογος

O Όσιος Ιωάννης, ο ηγούμενος της «μονής του Σινά, γνωστός περισσότερο ως «Ιωάννης της Κλίμακος», έζησε τον 6ο αιώνα. Έλαβε πλούσια εγκύκλια μόρφωση, και γι’ αυτό απέκτησε τον τίτλο «σχολαστικός». Στα δεκαέξι του χρόνια πήγε στο Σινά κι έμεινε κοντά στον πρώτο γέροντά του, τον Μαρτύριο. Μετά το θάνατο του τελευταίου, περιόδευσε στα μοναστήρια και τ’ ασκητήρια της Αιγύπτου.

Ύστερα γύρισε στο Σινά κι εγκαταστάθηκε σ’ ένα κελλί της ερήμου, σε απόσταση δύο ωρών από τη μονή της Αγίας Αικατερίνης. Στο κελλί αυτό έζησε και αγωνίστηκε τη σκληρότατη άσκηση της ερήμου σαράντα ολόκληρα χρόνια. Τότε η μεγάλη αγιότητά του και η πνευματική σοφία του έκαναν τους μοναχούς του Σινά να τον καλέσουν για ηγούμενο τους. Στη θέση αυτή έμεινε δέκα περίπου χρόνια. Τελικά αποσύρθηκε πάλι στην προσφιλή του έρημο, όπου και τελεύτησε σε ηλικία εβδομήντα πέντε περίπου χρόνων.

Η σπάνια μόρφωση του, περισσότερο όμως η καταπληκτική ικανότητά του στην ανάγνωση και  καθοδήγηση των ψυχών καταφαίνονται στο πολύτιμο έργο του «Κλίμαξ» [σημ. μας. =σκάλα], γνωστό και ως «Σκάλα Παραδείσου» [Κλίμαξ Παραδείσου]. Επί δεκατρείς αιώνες τώρα η «Κλίμαξ» αποτελεί το συνεχές και προσφιλές εντρύφημα όχι μόνο των μοναχών, αλλά και όλων των χριστιανών, που δεν αρκούνται στην εξωτερική εκτέλεση ορισμένων εντολών του Θεού, αλλά διψούν για πραγματική κάθαρση της ψυχής, για γνήσια και σε βάθος πνευματική καλλιέργεια, για αναβάσεις όλο και σε ψηλότερες βαθμίδες της κλίμακας που οδηγεί στην άπειρη αγάπη του Θεού και στη θέωση . Με το δεύτερο αυτό φυλλάδιο προσφέρουμε ένα μικρό απάνθισμα διδαχών του αγίου πατρός από τους λόγους του: «
Περί της πολυμόρφου κενοδοξίας» (κα’), «Περί της ακεφάλου υπερηφανείας» (κβ’) και «Περί της υψίστου ταπεινοφροσύνης» (κε΄) .

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΥ

Κενοδοξία, υπερηφάνεια και ταπεινοφροσύνη

Στον κατάλογο των αμαρτωλών παθών τοποθετούν, και πολύ σωστά, την κενοδοξία πλάι στην υπερηφάνεια. Γιατί ποιος κινδυνεύει να πέσει στην υπερηφάνεια, αν νίκησε την κενοδοξία; Η σχέση που έχουν μεταξύ τους οι δύο αυτές φοβερές κακίες, είναι η σχέση ανάμεσα στο παιδί και τον ώριμο άνθρωπο ή ανάμεσα στο σιτάρι και το ψωμί. Γιατί η κενοδοξία είναι η αρχή και η υπερηφάνεια ή κατάληξη.

Η κενοδοξία μεταβάλλει τη φύση του ανθρώπου, του διαστρέφει το χαρακτήρα και τον οδηγεί να παρακολουθεί άγρυπνα κάθε μομφή που γίνεται σε βάρος του. Σκορπίζει τούς κόπους και τούς ιδρώτες του πνευματικού αγωνιστή και γίνεται θανάσιμος κίνδυνος για το θησαυρό της ψυχής, πρόδρομος της υπερηφάνειας, ναυάγιο μέσα στο λιμάνι, μυρμήγκι στ’ αλώνι. Το μυρμήγκι περιμένει να μαζευτεί το σιτάρι στο αλώνι, και η κενοδοξία περιμένει ν’ αυξηθεί στην ψυχή και πνευματικός πλούτος. Το μυρμήγκι χαίρεται γιατί θα κλέψει το σιτάρι, και η κενοδοξία γιατί θα σκορπίσει τον πνευματικό πλούτο.

Ο δαίμονας της απελπισίας χαίρεται όταν πληθαίνει η κακία. Αντίθετα, ο δαίμονας της κενοδοξίας χαίρεται όταν πληθαίνει η αρετή. Γιατί η πόρτα πού μπαίνει ο πρώτος είναι το πλήθος των ψυχικών τραυμάτων, ενώ πόρτα για τον δεύτερο είναι ο πλούτος των κόπων. Πρόσεξε και θα δεις την ανίερη κενοδοξία να διατηρείται ζωντανή μέχρι τον τάφο: στα ρούχα, στα αρώματα, στις επιδεικτικές εμφανίσεις και σε τόσα άλλα. Όπως ο ήλιος λάμπει σ’ όλα τα δημιουργήματα, έτσι και η κενοδοξία χαίρεται για κάθε κατόρθωμά μας.

Νηστεύοντας κενοδοξώ.
Και όταν καταλύω τη νηστεία , για να μη φανώ στους άλλους, πάλι κενοδοξώ.
Φορώντας καλά ρούχα κενοδοξώ . Και αλλάζοντάς τα με φτωχικά, πάλι κενοδοξώ.
Με νικάει και όταν μιλάω και όταν σωπαίνω.

Όπως κι αν το ρίξεις αυτό το τριβόλι, όρθιο θα σταθεί το κεντρί του. Ο κενόδοξος είναι ένας χριστιανός είδωλολάτρης. Εξωτερικά δείχνει πώς λατρεύει το Θεό, στην πραγματικότητα όμως επιδιώκει ν’ αρέσει στους ανθρώπους και όχι στο Θεό. Κενόδοξος είναι καθένας που θέλει να δείχνεται. Του κενόδοξου και η νηστεία και η προσευχή μένουν χωρίς μισθό. Γιατί και τα δυό τα κάνει για να κερδίσει τον έπαινο των ανθρώπων.

Ο Θεός πολλές φορές κρύβει από τα μάτια μας και τα καλά που τυχόν έχουμε. Αυτός όμως πού μάς επαινεί, ή καλύτερα μάς πλανά με τους επαίνους, ανοίγει τα μάτια μας. Και μόλις ανοίξουν τα μάτια, ό εσωτερικός μας πλούτος γίνεται άφαντος .

Αυτός που μας κολακεύει, γίνεται υπηρέτης των δαιμόνων και μας οδηγεί στην υπερηφάνεια, με αποτέλεσμα να χάνουμε τη μετάνοια που θα μας σώσει. Αφανίζει τα καλά που έχουμε, και μας βγάζει από τον σωστό δρόμο, όπως λέει ο προφήτης Ησαΐας: «Όσοι σας μακαρίζουν, σάς αποπλανούν από τόν ίσιο δρόμο» [οἱ μακαρίζοντες ὑμᾶς πλανῶσιν ὑμᾶς καὶ τὸν τρίβον τῶν ποδῶν ὑμῶν ταράσσουσιν] (Ησ . 3:12). Όσοι έχουν προοδεύσει στην πνευματική ζωή, έχουν τη δύναμη να υποφέρουν την περιφρόνηση με γενναιότητα και ευχαρίστηση. ‘Αλλά τη δύναμη να ξεπεράσουν τους επαίνους χωρίς να βλαφτούν, την έχουν μόνο οι άγιοι.

«Αλήθεια, ποιoς από τους ανθρώπους ξέρει τα μυστικά του άλλου, εκτός από το πνεύμα του ίδιου του ανθρώπου, που βρίσκεται μέσα του;» [τίς γὰρ οἶδεν ἀνθρώπων τὰ τοῦ ἀνθρώπου εἰ μὴ τὸ πνεῦμα τοῦ ἀνθρώπου τὸ ἐν αὐτῷ;], γράφει ο απόστολος Παύλος (Α ‘ Κορ. 2:11). Ας ντραπούν λοιπόν και ας κλείσουν το στόμα τους όσοι επιχειρούν να εγκωμιάζουν τούς άλλους, ενώ εκείνοι είναι παρόντες .

Όταν ακούσεις ότι ο συγγενής ή ο φίλος σου σε κατηγόρησε, δείξε την αγάπη σου με το να τον επαινέσεις. Είναι μεγάλο κατόρθωμα ν’ αποτινάξεις από την ψυχή σου τον έπαινο των ανθρώπων. Μεγαλύτερο όμως είναι ν’ αποκρούσεις τον έπαινο των δαιμόνων, που σε σπρώχνουν να καυχιέσαι και να υπερηφανεύεσαι εσωτερικά.

Πραγματική ταπεινοφροσύνη δεν είναι το να εξευτελίζεται κανείς μόνος του. Γιατί ποιος δεν μπορεί να υπομείνει τον εαυτό του; Αληθινά ταπεινός είναι εκείνος , πού δεν λιγοστεύει η αγάπη του γι’ αυτούς πού τον ειρωνεύονται.

Είναι πολλές και περίεργες οι εκδηλώσεις στις οποίες ή κενοδοξία σπρώχνει το δούλο της. Μέσα στην εκκλησία, τούς οκνηρούς τούς κάνει πρόθυμους, τούς άφωνους τούς κάνει καλλίφωνους, τούς νυσταλέους άγρυπνους. Όταν τιμώνται οι κενόδοξοι, γίνονται υπερήφανοι. Κι όταν τους καταφρονούν, γίνονται μνησίκακοι.

Όποιος υπερηφανεύεται για τα φυσικά του χαρίσματα, δηλαδή για την εξυπνάδα, την αντίληψη, την καλή ανάγνωση και προφορά και για όλα όσα έχει ο άνθρωπος χωρίς να κοπιάσει, αυτός ποτέ δεν θα κερδίσει τα υπερφυσικά χαρίσματα. Γιατί αυτός πού δείχνεται αχάριστος στα μικρά, θα δειχθεί αχάριστος και κενόδοξος και στα μεγάλα.

Υπάρχει η δόξα που χαρίζει ο Θεός, όπως ο ίδιος βεβαιώνει: «Αυτούς που με δοξάζουν, θα τούς δοξάσω κι εγώ» [τοὺς δοξάζοντάς με δοξάσω] (Α’ Βασ. 2:30). Υπάρχει και η δόξα πού προέρχεται από το διάβολο, με τούς επαίνους των ανθρώπων. Γι’ αυτό είπε ο Κύριος: «Αλίμονο, όταν όλοι οι άνθρωποι σας επαινούν» [οὐαὶ ὅταν καλῶς ὑμᾶς εἴπωσι πάντες οἱ ἄνθρωποι] (Λουκ. 6:26).

Θ’ αντιληφθείς και θα γνωρίσεις καλά τη δόξα που χαρίζει ο Θεός, όταν λογαριάζεις σαν ζημιά σου τη δόξα των ανθρώπων και την αποφεύγεις με κάθε τρόπο, και όταν, όπου κι αν βρίσκεσαι, κρύβεις τον τρόπο της ζωής σου. Θα γνωρίσεις όμως καλά και τη δόξα των ανθρώπων όταν, και το παραμικρό έργο σου το κάνεις «προς το θεαθήναι τοις ανθρώποις».

Όταν επιδιώκουμε τη δόξα ή όταν, χωρίς να τη ζητήσουμε, μας την προσφέρουν οι άλλοι, τότε ας θυμηθούμε τη λύπη πού πρέπει να νιώθουμε για τίς αμαρτίες μας, και την ευλάβεια που πρέπει να έχουμε μπροστά στο Θεό, στην ατομική μας προσευχή. Έτσι θα διώξουμε τον αναιδή δαίμονα της κενοδοξίας - αν βέβαια φροντίζουμε να κάνουμε αληθινή προσευχή. Αν δεν μας βοηθήσουν αυτά, ας φροντίσουμε γρήγορα να φέρουμε στη σκέψη μας τη φοβερή ώρα του θανάτου μας. Και αν κι αυτή δεν μας ξυπνήσει, ας φοβηθούμε τουλάχιστο την αιώνια καταισχύνη, που είναι αποτέλεσμα της προσωρινής επίγειας δόξας. Γιατί είπε ο Κύριος: «Όποιος υψώνει τον εαυτό του, θα ταπεινωθεί» [πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται] (Λουκ. 18:14) – όχι μόνο στην άλλη ζωή, αλλά και σ’ αυτήν εδώ οπωσδήποτε.

Όταν αρχίσουν να μας επαινούν, ή μάλλον να μας εξαπατούν, ας θυμηθούμε γρήγορα το πλήθος των αμαρτιών μας, και τότε οπωσδήποτε θα συναισθανθούμε ότι είμαστε ανάξιοι γι’ αυτά που λένε για μας.

Είδα κάποιον που ευχαριστούσε το Θεό με το στόμα του, ενώ υπερηφανευόταν με τη σκέψη του. Αυτό το επιβεβαιώνει καθαρά και Φαρισαίος, που έλεγε: «Σ ‘ ευχαριστώ, Θεέ μου»! [ὁ Θεός, εὐχαριστῶ σοι] (Λουκ . 18:11).

Όπου συνέβη πτώση σε κάποια αμαρτία, εκεί προηγήθηκε η υπερηφάνεια. Γιατί η υπερηφάνεια είναι το προμήνυμα κάθε πτώσεως. Όποιος αποκρούει τον έλεγχο για τα σφάλματα του, φανερώνει το πάθος της υπερηφάνειας που κρύβει μέσα του. Ενώ αυτός πού τον δέχεται ευχάριστα, λύνεται από τα δεσμά.

Κάποιος γέροντας νουθετούσε πνευματικά έναν υπερήφανο. Και αυτός, τυφλωμένος από το πάθος , του απάντησε: Συγχώρεσε με, πάτερ, δεν είμαι υπερήφανος! Τότε ο σοφός γέροντας του είπε: Και ποια άλλη καλύτερη απόδειξη μας χρειάζεται ότι είσαι υπερήφανος, από το να λες πώς δεν είσαι; 

Όταν ο δαίμονας της υπερηφάνειας κυριαρχήσει στους δούλους του, τότε τούς παρουσιάζεται είτε στον ύπνο είτε και όταν είναι ξύπνιοι ακόμα , με τη μορφή δήθεν κάποιου αγίου ή ενός αγγέλου. Και τούς απατά, με το να τους προσφέρει αποκάλυψη δήθεν μυστηρίων ή άλλα χαρίσματα. Έτσι οι δυστυχισμένοι αυτοί, αφού εξαπατηθούν από τον διάβολο, χάνουν τελείως τα λογικά τους.

Η υπερηφάνεια κάνει να ξεχνάμε τις αμαρτίες μας, γιατί η θύμησή τους δημιουργεί την ταπεινοφροσύνη.

Ο υπερήφανος άνθρωπος μοιάζει με το ρόδι, πού ενώ από μέσα είναι σάπιο, εξωτερικά είναι γυαλιστερό. Στον υπερήφανο δεν χρειάζεται διάβολος , για να τον πολεμάει . Γιατί ο ίδιος έχει γίνει διάβολος και εχθρός του εαυτού του.

Όποιος ενώθηκε αδιάσπαστα με την ταπείνωση, γίνεται περισσότερο απ’ όλους ήπιος, προσηνής, ευσπλαχνικός και ευκατάνυκτος. Γίνεται ειρηνικός, χαρούμενος, ευάγωγος, άγρυπνος και ακούραστος. Αλλά τί χρειάζεται ν’ απαριθμώ πολλά άλλα; Ο ταπεινός φτάνει στην απάθεια, γιατί, όπως λέει ο ψαλμωδός, «στήν ταπείνωσή μας μάς θυμήθηκε ο Κύριος… και μάς λύτρωσε από τους εχθρούς μας» [ἐν τῇ ταπεινώσει ἡμῶν ἐμνήσθη ἡμῶν ὁ Κύριος, ὅτι εἰς τὸν αἰῶνα τὸ ἔλεος αὐτοῦ, καὶ ἐλυτρώσατο ἡμᾶς ἐκ τῶν ἐχθρῶν ἡμῶ] (Ψαλμ . 135:23-24), από τα πάθη και από τους μολυσμούς.

Όλα τα ορατά τα φωτίζει ο ήλιος. Και όλα όσα γίνονται με επίγνωση, τα στερεώνει η ταπείνωση.  Όταν λείπει το φως, όλα είναι ζοφερά. Και όταν απουσιάζει η ταπείνωση, όλα τα έργα μας είναι μάταια και ανώφελα.

Είναι αδύνατο να βγει φλόγα από το χιόνι. Πολύ πιο αδύνατο όμως είναι να υπάρξει ταπεινοφροσύνη στους ετερόδοξους και τους αιρετικούς. Γιατί μόνο οι πιστοί και ευσεβείς μπορούν να πετύχουν το κατόρθωμα αυτό, και μάλιστα αφού καθαριστούν από τα πάθη Τους.

Οι πιο πολλοί από μάς λέμε ότι είμαστε αμαρτωλοί. Ίσως και να το πιστεύουμε. Εκείνο όμως που δοκιμάζει την αληθινή ταπείνωση στην καρδιά, είναι η περιφρόνηση και ο εξευτελισμός από τους άλλους.

Ιερή συζυγία είναι η αγάπη μαζί με την ταπείνωση. Γιατί η ταπείνωση υψώνει, ενώ η αγάπη συγκρατεί αυτούς που υψώθηκαν και δεν τούς αφήνει να πέσουν .

Όποιος καλλιεργεί την ταπείνωση, δεν ενδιαφέρεται για τα σχόλια και τις μομφές των ανθρώπων. Γιατί όταν ο Θεός είναι έτοιμος να μας ακούσει, τότε όλα μπορούμε να τα κατορθώσουμε.

Να προτιμάς να λυπήσεις τούς ανθρώπους παρά τον Θεό. Ο Θεός χαίρεται, όταν μας βλέπει να υπομένουμε και να επιδιώκουμε το χλευασμό και την εξουθένωση των ανθρώπων, για να περιορίσουμε την κούφια υπεροψία.

Με τούτο θα μας καταλάβουν όλοι ότι είμαστε αληθινοί χριστιανοί, όχι επειδή έχουμε τη δύναμη να διώχνουμε τα δαιμόνια, αλλά επειδή τα ονόματά μας γράφτηκαν στον ουρανό της ταπεινώσεως [πλὴν ἐν τούτῳ μὴ χαίρετε, ὅτι τὰ πνεύματα ὑμῖν ὑποτάσσεται· χαίρετε δὲ ὅτι τὰ ὀνόματα ὑμῶν ἐγράφη ἐν τοῖς οὐρανοῖς] (Λουκ. 10:20).

Επειδή δεν θέλουμε εύκολα να ταπεινωθούμε, ο Κύριος οικονόμησε και τούτο: Κανείς μας να μην μπορεί να δει ο ίδιος τα ψυχικά του τραύματα, όσο τα βλέπει ο πλησίον μας. Οπότε είμαστε αναγκασμένοι να χρωστάμε χάρη για την ψυχική μας διόρθωση και υγεία όχι στον εαυτό μας, αλλά στον πλησίον μας και στον Θεό.

Έχω τη γνώμη ότι μόνο οι άγγελοι στον ουρανό μπορούν να μην αμαρτάνουν τελείως. Γιατί άκουσα τον επίγειο άγγελο, τον απόστολο Παύλο, να λέει: «Είναι αλήθεια πως η συνείδηση μου δεν με ελέγχει για τίποτε, αλλά αυτό δεν αποδεικνύει πώς είμαι πραγματικά αθώος. Αυτός που μπορεί να με κρίνει είναι μόνο ο Κύριος» [] ( Α ‘ Κορ . 4:4). Άρα λοιπόν οφείλουμε να καταδικάζουμε συνεχώς τον εαυτό μας, ώστε με τον εκούσιο αυτοεξευτελισμό να σωθούμε από τις ακούσιες αμαρτίες μας. Διαφορετικά, την ώρα του θανάτου μας θα δώσουμε οπωσδήποτε φοβερό λόγο γι’ αυτές .

Γνωρίζοντας ο Κύριός μας ότι η εσωτερική αρετή συνδυάζεται και με την εξωτερική εμφάνιση, φόρεσε την ποδιά του υπηρέτη και έπλυνε τα πόδια των μαθητών Του, δείχνοντας σ’ εμάς τη μέθοδο που πρέπει να χρησιμοποιήσουμε, για να προχωρήσουμε στο δρόμο της ταπεινοφροσύνης. Γιατί η ψυχή μας επηρεάζεται από τις εξωτερικές μας ασχολίες , τυπώνει μέσα της όσα κάνουμε και συμμορφώνεται μ’ αυτά .

Αν η υπερηφάνεια έκανε δαίμονες κάποιους αγγέλους, οπωσδήποτε η ταπεινοφροσύνη μπορεί να κάνει αγγέλους τούς δαίμονες. Γι’ αυτό ας έχουν θάρρος όσοι έπεσαν. Ας αγωνιστούμε μ’ όλες μας τις δυνάμεις για ν’ ανεβούμε στην κεφαλή της ταπεινοφροσύνης . Αν δεν το μπορούμε αυτό, ας ανεβούμε τουλάχιστο στους ώμους της. Αν κι αυτό μας είναι δύσκολο, ας μη χάσουμε τουλάχιστον την αγκαλιά της. Γιατί όποιος τη χάσει κι αυτή, φοβάμαι πώς δεν θα μπορέσει να κερδίσει τίποτα στην αιωνιότητα.

greekdownloads.wordpress