Για την καθαίρεση της υπερηφάνειας

Ανώφελη όλη η άσκηση, όλη η εγκράτεια, όλη η υπακοή, όλη η ακτημοσύνη και όλη η πολυμάθεια, όταν στερείται από την ταπεινοφροσύνη. Διότι, όπως είναι η ταπεινοφροσύνη αρχή και τέλος των αγαθών, έτσι είναι η υψηλοφροσύνη αρχή και τέλος των κακών. Είναι μάλιστα πανούργο και πολύμορφο αυτό το ακάθαρτο πνεύμα. Γι’ αυτό και αγωνίζεται να εξουσιάζει όλους, και στον καθένα χωριστά, στον τρόπο με τον οποίο εργάζεται, στον ίδιο τρόπο στήνει την παγίδα.

Τον σοφό παγιδεύει με τη σοφία, τον δυνατό με τη δύναμη, τον πλούσιο με τον πλούτο, τον όμορφο με την ομορφιά, τον γλυκόλογο με την ομιλία, τον καλλίφωνο με την καλλιφωνία, τον καλλιτέχνη με την καλλιτεχνία, τον έξυπνο με την εξυπνάδα. Και κατά τον ίδιο τρόπο δεν παύει να βάζει σε πειρασμό και αυτούς που ζουν πνευματική ζωή. Τον αρνητή του κόσμου παγιδεύει με την άρνηση του κόσμου, και τον εγκρατή, με την εγκράτεια. Αυτόν που ησυχάζει, με την ησυχία, τον ακτήμονα, με την ακτημοσύνη, τον πολυμαθή, με την ευκολία στη μάθηση, τον ευλαβή, με την ευλάβεια, και τον συνετό, με τη γνώση.

Η αληθινή μάλιστα γνώση είναι ενωμένη με την ταπεινοφροσύνη. Έτσι λοιπόν ενδιαφέρεται να σπείρει σε όλους τα δικά του ζιζάνια (Ματθ. 13, 25). Γι’ αυτό ο Κύριος, επειδή γνωρίζει καλά τη δυσκολία αυτού του πάθους (ότι δηλαδή όπου τυχόν ριζώσει, αχρηστεύει εκείνον τον άνθρωπο μαζί με την πνευματική του εργασία), μας έδωσε εναντίον του σύμβολο νίκης, την ταπεινοφροσύνη, λέγοντας· «όταν κάνετε όλα όσα σας έχουν διαταχθεί, να λέτε ότι είμαστε ανάξιοι δούλοι» (Λουκ. 17, 10).

Γιατί λοιπόν προκαλούμε στους εαυτούς μας την «ελαφρομυαλιά» και τη φρενοβλάβεια, ενώ ο Απόστολος λέει· «αν νομίζει κανείς ότι είναι κάτι, ενώ δεν είναι τίποτε, ο ίδιος απατά τον εαυτό του· ας εξετάζει δηλαδή το έργο του ο καθένας, και τότε θα έχει την καύχηση από τον εαυτό του μόνο, και όχι από τον άλλο» (Γαλ. 6, 3-4).

Γιατί λοιπόν εξαπατάμε τους εαυτούς μας, υπερηφανευόμενοι ο ένας εναντίον του άλλου, σαν άνθρωποι φιλόδοξοι κατά την κοσμική αντίληψη, εκμηδενίζοντας τους κατώτερους από μάς; Διότι βρίσκουμε στο Ευαγγέλιο τον Κύριο να διδάσκει, ότι «εκείνα που εξυψώνουν οι άνθρωποι είναι αποκρουστικά για τον Θεό» (Λουκ. 16, 15). Αλλά υπερηφανευόμαστε εναντίον των πιο αδύνατων, ως δυνατοί; Πάλι ελεγχόμαστε από τον Απόστολο που λέει· «δεν είναι βέβαια δόκιμος εκείνος που συστήνει τον εαυτό του, αλλά εκείνος τον οποίο ο Κύριος συστήνει» (Β΄ Κορ. 10, 18).

Αλλά έχουμε μεγάλη ιδέα για τον εαυτό μας, σε σύγκριση με τους ησυχαστές, επειδή εμείς κοπιάζουμε πάρα πολύ στην υπηρεσία των αδελφών; Όμως βρίσκουμε τον Κύριο να επαινεί την «Μαρία» περισσότερο, διότι «διάλεξε την αγαθή μερίδα» (Λουκ. 10, 42). Αλλά υπερηφανευόμαστε, ως ησυχαστές, σε σύγκριση μ’ αυτούς που ασχολούνται με την υπηρεσία των αδελφών; Βρίσκουμε πάλι τον Κύριο να διδάσκει και να λέει· «δεν ήρθα να υπηρετηθώ, αλλά να υπηρετήσω, και να δώσω τη ζωή μου λύτρο για πολλούς» (Ματθ. 20, 28. Μαρκ. 10, 45).

Λοιπόν πρέπει να αρνηθούμε την υψηλοφροσύνη, σε όλα εντελώς. Αλλά μεγαλοφρονούμε, επειδή καθόμαστε σε έρημο τόπο και σε μέρη που σκεπάζονται από σκόνη; Όμως καθόλου δε θα μας ωφελήσει η άσκηση του τόπου, αν δεν την κάνουμε με ταπεινοφροσύνη, επειδή ο Απόστολος λέει, «να μην εξετάζουμε εκείνα που βλέπονται, αλλά εκείνα που δε βλέπονται· διότι εκείνα που βλέπονται είναι προσωρινά, ενώ εκείνα που δε βλέπονται είναι αιώνια» (Β΄ Κορ. 4, 18).

Αλλά καυχόμαστε, επειδή κατοικούμε σε λάκκο ή σε σπηλιά; Αυτά είναι σύμβολα της νέκρωσης, και αμεριμνησία από τα γήινα πράγματα. Αυτό λοιπόν που διάλεξες για τον εαυτό σου, για να επιτύχεις την αρετή, ας μη σου γίνει αιτία για πτώση στην υπερηφάνεια, με αποτέλεσμα να εξομοιωθείς με ασύνετο χαλκουργό, που δεν κατέχει την τέχνη του, και προσπαθεί να πυρακτώσει ένα ξύλο αντί για ένα κομμάτι σίδερο. Πρέπει λοιπόν με όλη σου τη δύναμη να καταπιασθείς με την ταπεινοφροσύνη.

Αλλά είσαι πλούσιος και βρίσκεσαι σε πνευματικά μέτρα δικαίου; Όμως δεν έφτασες στα πνευματικά μέτρα του Αβραάμ, ο οποίος ονόμαζε τον εαυτό του «χώμα και στάχτη» (Γεν. 18, 27). Αλλά έχεις αναλάβει τη φροντίδα του λαού; Και ο Μωυσής ανέλαβε τη φροντίδα του λαού. Διότι, αφού τιμώρησε ο Θεός την Αίγυπτο με το χέρι του Μωυσή και του Ααρών, και καταξήρανε την Ερυθρά θάλασσα, και οδήγησε μέσα απ’ αυτή τους Ισραηλίτες χωρίς να βραχούν, και τους πέρασε μέσα από εκείνη τη φοβερή έρημο, ήρθαν κοντά στα σύνορα της χώρας Μωάβ, και όταν είδαν το πλήθος του λαού οι Μωαβίτες, όπως έχει γραφεί (Αριθ. 22, 4), είπε ο Μωάβ στη γερουσία Μαδιάμ· τώρα θα καταφάει η συνάθροιση αυτή όλους όσους είναι γύρω μας, όπως κατατρώει το μοσχάρι το χορτάρι από την πεδιάδα.

Έγινε βέβαια ο υπολογισμός του λαού χωρίς τις γυναίκες και τα παιδιά, και χωρίς τη φυλή των Λευιτών. Το σύνολό τους από είκοσι χρόνων και πάνω, καθενός από τους Ισραηλίτες που κίνησε να παραταχθεί, ήταν εξακόσιες τρεις χιλιάδες και πεντακόσιοι πενήντα. Και όλων αυτών αρχηγός ήταν ο ίδιος ο Μωυσής, και μολονότι έγινε συνομιλητής του Θεού και είδε τη δόξα του Κυρίου, δεν υπερηφανεύθηκε, ούτε παραμέλησε την ταπεινοφροσύνη. Γι’ αυτό και η Αγία Γραφή μαρτυρεί λέγοντας· και ο άνθρωπος Μωυσής ήταν πάρα πολύ πράος, περισσότερο από όλους τους ανθρώπους που βρίσκονταν επάνω στη γη (Αριθ. 12, 3).

Αλλά είσαι όμορφος στην όψη και ισχυρός στη δύναμη, και φοράς στέμμα; Όμως δεν έφτασες στα μέτρα του βασιλιά Δαβίδ, ο οποίος ταπεινοφρονώντας έλεγε· «εγώ είμαι σκουλήκι και όχι άνθρωπος» (Ψαλ. 21, 7). Αλλά έχεις γνώσεις και σοφία και εγκράτεια; Όμως δεν έφτασες στα μέτρα των Τριών Παίδων και του Προφήτη Δανιήλ· απ’ αυτούς ο Δανιήλ έλεγε· «σ’ εσένα, Κύριε, ανήκει η δικαιοσύνη και σ’ εμάς η ντροπή του προσώπου μας» (Δαν. 9, 8), όπως αυτή η μέρα* (Δαν. 9, 15).

* Εννοεί την περίοδο της δουλείας στους Βαβυλώνιους.

Οι άλλοι έλεγαν· «με ψυχή συντετριμμένη και με πνεύμα ταπεινωμένο, ας γίνουμε δεκτοί ως θυσία» (Ύμνος τριών παίδων 15). Και αν οι δίκαιοι έδειξαν τόσο μεγάλη ταπείνωση, τι λογής πρέπει να είμαστε εμείς οι αμαρτωλοί; Διότι το να υπερηφανευόμαστε και να μεγαλοφρονούμε είναι σαρκικό φρόνημα, και κατά το λόγο του Αποστόλου: «Αν ζείτε κάτω από την εξουσία της σάρκας, πρόκειται να πεθάνετε. Αν όμως με τη βοήθεια του Πνεύματος θανατώνετε τις πράξεις της σάρκας, τότε θα ζήσετε» (Ρωμ. 8, 13).

Και δεν είναι δυνατό να υποτάξετε τα πάθη, αν προηγουμένως δεν κατορθώσετε την αρετή. Δεν έχεις ακούσει άλλωστε, τι ταλαιπωρίες υπέφερε και ο μακάριος Παύλος για χάρη της πίστης; Γράφει λοιπόν στην προς Κορινθίους επιστολή· «σε κόπους περισσότερο, σε μαστιγώσεις σε μεγάλο βαθμό, από τους Ιουδαίους πέντε φορές δέχθηκα σαράντα μαστιγώσεις παρά μία, τρεις φορές με ράβδισαν, μια φορά με λιθοβόλησαν, τρεις φορές ναυάγησα, ένα εικοσιτετράωρο παρασυρόμουν στο πέλαγος· σε οδοιπορίες πολλές φορές, με κινδύνους από ποταμούς, με κινδύνους από ληστές, με κινδύνους από τους ομοεθνείς, με κινδύνους από τους ειδωλολάτρες, με κινδύνους στην πόλη, με κινδύνους σε έρημα μέρη, με κινδύνους στη θάλασσα, με κινδύνους ανάμεσα σε ψευδαδέλφους· με κόπο και μόχθο, μένοντας άγρυπνος πολλές φορές, με πείνα και δίψα νηστικός πολλές φορές, στο κρύο χωρίς αρκετά ρούχα» (Β΄ Κορ. 11, 23) και τα λοιπά.

Λοιπόν μπορούμε να ανοίξουμε το στόμα μας απέναντι σ’ αυτά; Και πρόσεξε την αρετή του ύστερα από τόσους πολλούς κινδύνους, και ύστερα από τόσα κατορθώματα, έλεγε με ταπεινοφροσύνη· «αδελφοί, εγώ δεν έχω ακόμη για τον εαυτό μου την ιδέα ότι έχω επιτύχει το σκοπό μου» (Φιλιπ. 3, 13). Και αυτά τα έλεγε, διώχνοντας την υπερηφάνεια· επειδή γνώριζε καλά, τι οργή προετοιμάζει για τους εραστές της.

Τί είναι πάλι η υψηλοφροσύνη; Το να υψηλοφρονεί κανείς είναι το ίδιο, όπως το να χλευάσει τον Θεό για τα προσωπικά του κατορθώματα. Όπως δηλαδή στις ανθρώπινες σχέσεις· αν κάποιος δώσει κάτι στο συνάνθρωπο του, και κατόπιν αρχίσει να υπερηφανεύεται για να τον μειώσει, οι ευεργεσίες που έκανε θα λησμονηθούν, και θα εξαφανίσει τη φιλία του συνανθρώπου του. Λοιπόν ένας τέτοιος άνθρωπος είναι σιχαμερός.

Γι’ αυτό και ο Κύριος και προστάτης της ζωής μας, επειδή ήθελε να μας αποξενώσει από αυτό το καταστρεπτικό πάθος, δίδαξε και είπε· «όταν κάνετε όλα όσα σας έχουν διαταχθεί, να λέτε ότι είμαστε ανάξιοι δούλοι» (Λουκ. 17, 10). Όταν όμως δεν τα κάνουμε, δεν είμαστε ικανοί ούτε να ονομαζόμαστε ανάξιοι δούλοι, κι αυτό, για το λόγο ότι ο Κύριος είναι μεγάλος και είναι μεγάλες και ισχυρές οι δωρεές του.

Για να καταλάβεις μάλιστα ότι δε μας δίδαξε ο Κύριος μόνο να ταπεινολογούμε, αλλά και να ταπεινοφρονούμε, μας έδωσε παράδειγμα στην πράξη, με το να ζωσθεί μια ποδιά και να πλύνει τα πόδια των Αποστόλων (Ιω. 13, 4-5). Γι’ αυτό λέει· «μάθετε από μένα ότι είμαι πράος και ταπεινός στην καρδιά, και θα βρείτε ανάπαυση στις ψυχές σας» (Ματθ. 11, 29). Όταν μάλιστα υπομείνεις τις ακούσιες θλίψεις, ως εκούσιες, τότε να γνωρίζεις ότι έφτασες σε πνευματική κατάσταση ανθρώπου ενάρετου και ταπεινού.

Έμεινα έκπληκτος όταν πληροφορήθηκα, ότι ανέχθηκες τον απατηλό λογισμό, που σου ψιθύρισε κρυφά αυτά που δεν είναι σωστά. Και σε ρωτώ· πρόκειται να αναληφθείς στον ουρανό αυτές τις μέρες; Έτσι σκέφτονται μάλλον, όσοι έχασαν το λογικό τους από αυτή την αιτία*.

* Εννοεί την υπερηφάνεια.

Ρώτησε τον εαυτό σου· «Εσύ ποιος είσαι; Σε ποια μέτρα έφτασες; Είσαι ο Ηλίας; Μήπως έχεις κάνει θαύματα ανάλογα μ’ εκείνον; Διότι αυτός με την προσευχή έκλεισε τον ουρανό και δεν έβρεξε τρία χρόνια και έξι μήνες. Και πάλι με την προσευχή, ο ουρανός έδωσε βροχή. Και πάλι με την προσευχή, τρεις φορές κατέβασε φωτιά από τον ουρανό. Αλλά έχεις αποκτήσει όλη την πίστη; Δώσε απόδειξη. Δείξε θαύματα και παράδοξα: ανάστησε νεκρούς με την προσευχή, άνοιξε μάτια τυφλών, διώξε δαιμόνια, καθάρισε λεπρούς, θεράπευσε χωλούς, βάδισε πάνω στη θάλασσα, όπως στη στεριά, μετάτρεψε το νερό σε κρασί, χόρτασε με πέντε ψωμιά και δύο ψάρια, αρκετά πλήθη, με την προσευχή.

Διότι δεν ψεύδεται ο Κύριος που είπε· «αληθινά σας λέω, εκείνος που πιστεύει σ’ εμένα, τα έργα που κάνω εγώ, θα κάνει και κείνος» (Ιω. 14, 12). Αλλά πιθανόν, παραβλέποντας κανείς το λόγο, θα πει· αν λοιπόν δεν κάνει κάποιος εκείνα τα θεοπρεπή έργα, δεν έχει ελπίδα σωτηρίας; Έχουμε ελπίδα, και αν ακόμη δεν πραγματοποιήσουμε αυτά, εφόσον ομολογούμε την ασθένεια και την ολιγοπιστία μας.

Διότι ο ασθενής έχει ανάγκη από ευσπλαχνία και όχι από υπερηφάνεια. Αν λοιπόν έχουμε ανάγκη από ευσπλαχνία, θα επιδιώξουμε την ταπεινοφροσύνη, ώστε με την ταπεινοφροσύνη να προσελκύσουμε για τους εαυτούς μας την ευσπλαχνία από τον Κύριο. Διότι έχει γραφεί ότι «στην ταπείνωση μας, μάς θυμήθηκε ο Κύριος, και μας ελευθέρωσε από τους εχθρούς μας» (Ψαλμ. 135, 23-24) . Και πάλι· «ταπεινώθηκα και με έσωσε» (Ψαλ. 114, 6).

Αν όμως, με το να στηριζόμαστε στους ανέμους, μεγαλοφρονούμε, άλλο τίποτε δεν κάνουμε παρά γκρεμίζουμε τους εαυτούς μας κάτω στην άβυσσο. Μη λοιπόν επιτρέψεις να μπει μέσα σου η αρρώστια τής υπερηφάνειας, μήπως κάποια στιγμή αρπάξει ξαφνικά ο Εχθρός τα μυαλά σου. Ξύπνησε λοιπόν από τον υπερήφανο λογισμό της αυταρέσκειας. Μη στήσεις παγίδες για τα πόδια σου. Καθάρισε καλά τη σκέψη σου απ’ αυτό το θανατηφόρο δηλητήριο με την ταπεινοφροσύνη.

Ας σε διδάξει το παράδειγμα αυτού που σκουπίζει το σπίτι του με το να σκύβει πάνω στο έδαφος και να το καθαρίζει. Πόσο περισσότερο πρέπει να σκύβουμε με προθυμία, και να ταπεινοφρονούμε για τον καθαρισμό της ψυχής, και να μην αφήνουμε μέσα της αυτά που μισεί ο Θεός. Διότι στην ταπεινή ψυχή κατοικεί ο Πατέρας και ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα. Διότι έχει γραφεί. «Ποια σχέση έχει η δικαιοσύνη με την ανομία, ή ποια επικοινωνία μπορεί να έχει το φως με το σκοτάδι; Ποια συμφωνία μπορεί να υπάρχει μεταξύ του Χριστού και του Βελίαλ, ή τι κοινό έχει ο πιστός με τον άπιστο; Ποια επίσης συνύπαρξη μπορεί να νοηθεί μεταξύ του ναού του Θεού και του ναού των ειδώλων; Διότι εμείς είμαστε ναός του ζώντος Θεού, καθώς είπε ο Θεός, ότι θα κατοικήσω μέσα τους, και θα περιπατήσω ανάμεσά τους, και θα είμαι Θεός τους, και αυτοί θα είναι λαός μου. Γι’ αυτό φύγετε από το μέσον τους και χωρισθείτε, λέει ο Κύριος, και μην αγγίζετε ακάθαρτο, και εγώ θα σας δεχθώ, και θα είμαι Πατέρας σας, και σεις θα είστε υιοί μου και θυγατέρες, λέει ο Κύριος ο Παντοκράτορας» (Β΄ Κορ. 6, 14-18).

«Επειδή λοιπόν έχουμε αυτές τις υποσχέσεις, αγαπητοί, ας καθαρίσουμε τους εαυτούς μας από κάθε μολυσμό σάρκας και πνεύματος, τελειοποιούμενοι στην αγιωσύνη με φόβο Θεού» (Β΄ Κορ. 7, 1). Όταν λοιπόν αγωνισθείς και φύγεις από τις βιοτικές υποθέσεις, και χωρισθείς από τις τρικυμίες της ταλαίπωρης ζωής, τότε να αγωνίζεσαι ακόμη περισσότερο να μη διατηρείς σχέσεις με το ακάθαρτο πνεύμα της υπερηφάνειας, για να σε δεχθεί ο Κύριος. Διότι «είναι για τον Κύριο ακάθαρτος κάθε άνθρωπος υψηλοκάρδιος» (Παροιμ. 15, 5).

Δεν αναλογίζεσαι όμως τη φωτιά εκείνη, μέσα από την οποία πρόκειται να περάσουμε; Όταν λοιπόν περάσουμε μέσα από εκείνη τη φωτιά (Α΄ Πετρ. 1, 7), και βρεθούμε καθαροί και άμεμπτοι, τότε θα καταλάβουμε, ποιοι είμαστε. Διότι «η μέρα θα φανερώσει το έργο του καθενός, καθώς έχει γραφεί· διότι με τη φωτιά θα δοκιμασθεί» (Α΄ Κορ. 3, 13).

Ας παρακαλέσουμε λοιπόν τον Κύριο με πολλή ταπεινοφροσύνη, να μας σώσει από το φόβο που μας περιμένει και να μας κάνει άξιους για κείνη την αρπαγή, τότε που οι δίκαιοι θα αρπαγούν μέσα σε νεφέλες στον αέρα, για την προϋπάντηση του Βασιλέα της δόξης (Α΄ Θεσ. 4, 17), και να κληρονομήσουμε μαζί με τους πράους και ταπεινούς τη βασιλεία των ουρανών.

Γιατί, όπως έχει γραφεί: «μακάριοι είναι οι ταπεινόφρονες, διότι η βασιλεία των ουρανών είναι δική τους» (Ματθ. 5, 3), έτσι, αλίμονο στους υπερήφανους και φαντασμένους, διότι η κάμινος του πυρός είναι δική τους. Μέσα στην υπερηφάνεια δηλαδή κατοικεί εκείνος που είπε· «Με τη δύναμη μου θα κάνω κατορθώματα, και με την σοφία της ικανότητας μου θα αφαιρέσω τα σύνορα των εθνών, και τη δύναμη τους θα λεηλατήσω· και θα συγκλονίσω πόλεις που κατοικούνται, και ολόκληρη την οικουμένη θα την κυριεύσω με το χέρι μου, σαν μια φωλιά, και θα την σηκώσω, σαν αφημένα αυτά· και δε θα είναι κανείς που να γλυτώσει ή να εναντιωθεί. Όμως θα αποστείλει ο Κύριος, ο Θεός των δυνάμεων, στο μεγαλείο σου ατιμία, και επάνω στη δόξα σου θα πέσει να την κάψει φωτιά αναμμένη» (Ησ. 10, 13-16).

Και πάλι· «εσύ όμως είπες μέσα στο νου σου· θα ανεβώ στον ουρανό, θα στήσω το θρόνο μου πάνω από τα άστρα του ουρανού, θα καθίσω σε όρος υψηλό, πάνω στα υψηλά όρη, που βρίσκονται προς το βορρά· θα ανεβώ πάνω από τα σύννεφα, και θα γίνω όμοιος με τον Ύψιστο. Τώρα δα όμως θα κατεβείς στον άδη και στα έγκατα της γης» (Ησ. 14, 13-15).

Γι’ αυτό λοιπόν ας αποφύγουμε την υπερηφάνεια, την οποία μισεί ο Κύριος. Ας αγαπήσουμε απεναντίας την ταπεινοφροσύνη, με την οποία όλοι οι δίκαιοι ευαρέστησαν τον Κύριο. Διότι η ταπεινοφροσύνη είναι μεγάλο δώρο, μεγάλη δόξα, μεγάλη προκοπή και τιμή, για όσους την έχουν αποκτήσει. Βρίσκεται δηλαδή σ’ αυτήν ασφαλής δρόμος και τέλεια σοφία.

Διότι με την υψηλοφροσύνη ταπεινώθηκε εκείνος ο Φαρισαίος, και με την ταπεινοφροσύνη υψώθηκε ο Τελώνης (Λουκ. 18, 10 κ.έ), μαζί με τον οποίο να μας κάνει άξιους ο Κύριος για την άφθαρτη μερίδα, μαζί με όλους τους δικαίους· διότι σ’ αυτόν πρέπει η δόξα στους αιώνες. Αμήν.

Οσίου Εφραίμ του Σύρου. Έργα. τ. Α΄.
μετ. Κωνσταντίνου Γ. Φραντζολά.
εκδ. Το Περιβόλι της Παναγίας, εκδ. Α΄ 1988.

greekdownloads.wordpress