Όσιος Θεοφάνης ο έγκλειστος. Στην προσευχή υπάρχουν διαβαθμίσεις

Μπορείτε να διαβάσετε ή να κατεβάσετε (download) το υπόλοιπο βιβλίο εδώ : Η νοερά άθλησις – Συλλογή διδασκαλιών των Αγίων Πατέρων και πεπειραμένων ασκητών περί της προσευχής του Ιησού Χριστού.

---

Στὴν προσευχὴ ὑπάρχουν διαβαθμίσεις.

Πρῶτος βαθμὸς — προσευχὴ σωματική: συνίσταται κυρίως στὴν ἀνάγνωση, ὀρθοστασία, γονυκλισία. Στὴν προσευχὴ αὐτή, ἡ προσοχὴ διαφεύγει, ἡ καρδία δὲν μετέχει, δὲν ἀκολουθεῖ ἀκριβῶς, διάθεση δὲν ὑπάρχει ὁλοκληρωτική, χρειάζεται ἐδῶ ὑπομονή, κόπος, ἱδρῶτας, Παρὰ ταῦτα θέτεις ὅρο καὶ ἐκτελεῖς προσευχή. Αὕτη ἡ προσευχὴ λέγεται πρακτικὴ ἐξωτερική, δηλαδὴ δι᾽ ἰδίας προσπαθείας μας καὶ μετὰ τοῦ σώματος ἐκτελουμένῃ.

Δεύτερος βαθμὸς — προσεκτικὴ προσευχή: ὁ νοῦς εἶναι συνηθισμένος νὰ συγκεντρώνεται κατὰ τὴν ὥρα τῆς προσευχῆς καὶ νὰ τὴν προφέρει ὁλόκληρη, χωρὶς διασκορπισμό. Καὶ συγχρόνως συνενοῦται μὲ τὸν γραπτὸ ἀναγινωσκόμενο λόγο καὶ ἀπαγγέλλεται ἔτσι ὑπὸ τοῦ ἀνθρώπου ὡς δικός του.

Τρίτος βαθμὸς — νοερά προσευχὴ. Ἐν αἰσθήσει ψυχῆς, ἐγκάρδια. Ἀπό τὴν προσοχὴ τοῦ νοὸς μέσα στήν καρδιά θερμαίνεται αὐτή. Στὴν κατάσταση αὐτὴ ἡ ἁπλῆ θεωρία τοῦ νοὸς καὶ οἱ ἀναφυόμενοι φωτιστικοὶ ἐκ τῆς καρδίας διαλογισμοὶ γίνονται αἰσθήματα. Ἐκεῖ λόγος συντριβῆς, ἐδῶ ἡ συντριβή. Ἐκεῖ αἴτηση, ἐδῶ αἴσθηση ἐλλείψεως καὶ ἀνάγκης.

Ὅποιος προχωρεῖ πρὸς τὴν ἐν αἰσθήσει ψυχῆς προσευχή, προσεύχεται πλέον χωρὶς λόγια, διότι ὁ Θεὸς εἶναι Θεὸς τῆς καρδιᾶς, Αὐτὸ ἀποτελεῖ καὶ τὸ ὅριο τῆς ἀγωγῆς στὴν προσευχή, δηλαδὴ ἱστάμενος στὴν προσευχὴ νὰ ἀνάγεσαι πνευματικῶς ἀπὸ αἴσθημα σέ αἴσθημα. Κατὰ τὴν στιγμὴ αὐτὴ ἡ ἀναγινωσκομένη προσευχὴ καθὼς καὶ οἱ ἀγαθοὶ διαλογισμοί τοῦ νοὸς πρέπει νὰ διακόπτωνται, νὰ ὑπάρχῃ μόνον ἡ παραμονή στὸ ἐκ τῆς προσευχῆς αἴσθημα (τῆς ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ παρουσίας). Ὅταν ἡ αἴσθηση στὴν προσευχὴ προχωρεῖ μέ ἐπιμονὴ διαρκῶς, τότε ἄρχεται ἡ πνευματικὴ προσευχή, ἡ ὁποία εἶναι δῶρο τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, “ἐντυγχάνοντος” ἤδη γιά ἐμάς. Εἶναι ὁ τελευταῖος βαθμὸς τῆς ἐκ τοῦ Θεοῦ, ἐν τῇ καρδίᾳ, ἐνεργουμένης προσευχῆς.

Ὑπάρχει ὅμως καὶ ἄλλη πνευματικὴ προσευχὴ, κατὰ τὴν ὁποία ὑπὸ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἁρπαζόμενος ὁ νοῦς ἐπιλανθάνεται ἑαυτοῦ (=ξεχνάει τόν ἑαυτό του), ὁδηγούμενος σέ πνευματικές θεωρίες, καθὼς τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ βούλεται. Αὕτη εἶναι ὑπέρ – θεωρητική προσευχὴ ἡ ὁποία ὑπερβαίνει τίς ψυχικές μας δυνάμεις. Εἶναι ἁρπαγὴ πρὸς τόν Κύριο, γινόμενης τῆς ψυχῆς δεκτικῆς Θείων ἀποκαλύψεων, (κατὰ τὸν Ἅγιο Ἰσαάκ τὸν Σῦρο).

Ὁ πλέον ἀποτελεσματικὸς τρόπος, γιὰ τὴν ἄνοδο στὴν συνεχῆ παραμονὴ τῆς προσευχῆς μέσα καρδιά, εἶναι ἡ τακτική συνήθεια ἢ ἐμπειρία στὴν τέλεση τῆς προσευχῆς τοῦ Ἰησοῦ καὶ ἡ ρίζωση της μέσα μας. Οἱ πλέον πεπειραμένοι ἄνδρες στὴν πνευματικὴ ζωή, φωτισμένοι ἀπὸ τὸν Θεὸ ἔχουν βρεῖ αὐτὸ τὸν ἁπλό καὶ συνάμα ἐνεργότατο καὶ ἀποτελεσματικότατο τρόπο γιὰ τὴν ἑδραίωση τοῦ πνεύματος, σέ ὅλες τίς πνευματικές ἀσκήσεις καὶ πράξεις ὁλόκληρης τῆς πνευματικῆς ζωῆς ποῦ ἀνθρώπου, θεσπίσαντες πρὸς τοῦτο μὲ τίς διδασκαλίες καὶ καθοδηγήσεις τους, λεπτομερῆ διακανονισμό γιὰ τὸν ἀγῶνα τοῦτο.

Κοπιάζοντες καὶ ἀγωνιζόμενοι διὰ τοῦ τρόπου αὐτοῦ ἀπέκτησαν, τοῦ Θεοῦ συνεργοῦντος, τὴν καθαρότητα τῆς καρδίας καὶ τὴν ἀνόρθωση τοῦ πνεύματος. Πρὸς τὴν κατεύθυνση αὐτὴ ὑπάρχουν δύο δρόμοι: ὁ πρακτικός, δηλαδὴ ἡ πορεία ὅπως τήν περιγράψαμε προηγουμένως, καὶ ὁ θεωρητικός, δηλαδή, ἡ πρὸς τὸν Θεὸν ἐνατένιση τοῦ νοὸς, διὰ τῆς ἐν καρδίᾳ προσευχῆς (νηπτικὴ πράξη, ἢ θεωρία). Στόν πρῶτο, ἡ ψυχὴ καθαρίζεται, γινομένη ἔτσι δεκτικὴ Θείας ἐνοικήσεως. Στὸν δεύτερο, ὁ συγκαταβαίνων Θεὸς ἀποτεφρώνει καὶ καθαρίζει κάθε ἀκαθαρσία, ἐγκαθιστάμενος μονίμως πλέον καὶ ἐν αἰσθήσει στὴν ψυχή.

Τὸ τελευταῖο αὐτό ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Σιναΐτης τό περικλείει μόνο στὴν προσευχὴ τοῦ Ἰησοῦ, λέγοντας: “ὁ Θεὸς ἀποκαλύπτεται διὰ τῆς φυλακῆς τῶν ἐντολῶν, μετὰ πόνου, κόπου καὶ μακροῦ χρόνου ἤ διὰ τῆς ἐν ἐπιγνώσει ἐπικλήσεως τοῦ ὀνόματος τοῦ Κυρίου Ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ”. Προσθέτει δέ, ὅτι “ὁ πρῶτος δρόμος (τρόπος), ὁ διὰ κόπου καὶ μόχθου, εἶναι μακρύτερος, ὁ δὲ δεύτερος συντομώτερος καὶ ἐναργέστερος”. Ὡς ἐκ τούτου μερικοὶ προτιμοῦσαν μεταξὺ ἄλλων ἀγώνων τὴν προσευχὴ ποῦ ᾿Ἰησοῦ. Αὐτὴ φωτίζει, ἐνδυναμώνει, ζωοποιεῖ, κατανικᾶ ὅλους τοὺς ἐχθρούς, ὁρατοὺς καὶ ἀοράτους, καὶ ἀναβιβάζει τὸν ἄνθρωπο πρὸς τὸν Θεό. Εἶναι παντοδύναμος καὶ παντενεργός!

Ἐντεῦθεν νοεῖται, ὅτι διὰ κάθε μετανοοῦντα ἄνθρωπο καὶ ἀναζητοῦντα τὸν Κύριο, εἶναι πρέπον κατ᾽ ἀρχὴν νὰ διδαχθεῖ τὴν πλήρη καθοδήγηση στὴν ἐκτέλεση τῆς προσευχῆς τοῦ Ἰησοῦ καὶ δι᾽ αὐτῆς νὰ εἰσάγεται στὴν τέλεση καὶ τῶν ἄλλων προσευχῶν, καθ᾽ ὅτι διὰ τῆς ὁδοῦ αὐτῆς εἶναι δυνατὸν ὁ μετανοημένος νὰ ἐνδυναμώσει τὸ συντομώτερο, νὰ ἀφυπνισθεῖ πνευματικῶς καὶ νὰ ἀποκτήσει τὴν ἐσωτερικὴν εἰρήνη.

Μερικοὶ ἀγνοῶντας τὸν δρόμο αὐτὸ, περιορίζονται στίς σωματικές μόνο πράξεις καὶ ἔτσι σχεδὸν ἀδρανεῖς, ἀντιπαρέρχονται τὸ ἀπαραίτητο αὐτὸ πνευματικὸ καθῆκον καὶ ἔτσι χάνουν ὅλο τὸν χρόνο ἀκάρπως καὶ δὲν γνωρίζουν τὴν ἀξίαν τῆς πνευματικῆς ζωῆς.

Ἡ ἄσκηση αὐτή εἶναι ἁπλῆ. Εἰσερχόμενος διὰ τοῦ νοὸς μέσα στὴν καρδιά μὲ ἐπίγνωση καὶ προσοχή, πρόφερε ἐκ βάθους ἀκατάπαυστα τό: «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱὲ τοῦ Θεοῦ, ἐλέησόν με», χωρίς καμμία ἄλλη φανταστική μορφή ἢ σχῆμα ἢ πρόσωπο ἢ εἰκόνα ἢ καὶ ἄλλους κοσμικούς καὶ γήινους διαλογισμούς. Ἀλλά μὲ πίστη μόνο ὅτι ὁ Κύριος εἶναι ἐντὸς σου καὶ βλέπει τὴν παράσταση [σημ. μας: από το ρήμα παρίσταμαι, παρευρίσκομαι ) σου καὶ ἀκούει τὴν «βοὴ» τῆς καρδιᾶς σου.

Ἀπαραιτήτως πρέπει νὰ κρατεῖται αὐτὴ ἡ ἐπίγνωση στήν καρδιά σου καὶ κατὰ τὴν ἄσκηση νὰ μετριάζεις τήν ἀναπνοή σου ἔτσι ὥστε, θλιβομένης τῆς καρδιᾶς, εὐκολότερα νὰ ἐπισυνάγεται (=συγκεντρώνεται, συμμαζεύεται) ὁ περιπλανώμενος νοῦς. Ὅρος ὅμως ἀπαρασάλευτος εἶναι νὰ πιστεύσεις ὅτι ὁ Κύριος εἶναι παρών, μέσα μας, καὶ μᾶς παρακολουθεῖ ἀκροώμενος, Τὴν προσευχὴ δὲ νὰ τὴν ὁμολογεῖς εἰς ἐπήκοον τοῦ Θεοῦ. Στὴν ἀρχὴν τῆς ἐκτελέσεως της, ἡ προσευχὴ αὐτὴ εἶναι μόνο ἐνεργούμενη ἀπό ἐμάς, ὅπως καὶ κάθε ἄλλη ἄσκηση. Ὕστερα ὅμως μεταβάλλεται σε νοερὰ καὶ τέλος ἐγκαθίσταται καὶ ἐντός τῆς καρδίας.

Ὑπάρχουν καὶ ἀποκλίσεις ἀπὸ τὸν ὀρθὸ καὶ ἀπλανῆ δρόμο, κατὰ τὴν ἐκτέλεση τῆς προσευχῆς αὐτῆς. Γι’ αὐτό πρέπει νὰ τὴν διδάσκεται κανεὶς. ἀπὸ κάποιον ποὺ νὰ ξέρει τὸν τρόπο. Ἀλλά καὶ ἂν δὲν βρίσκεται ὁδηγὸς (ποὺ πολλές φορές συμβαίνει σήμερα), πρέπει νὰ μὴν προσεύχεται ὁ χριστιανὸς καὶ νὰ μὴν ἐπικαλεῖται τὸ φοβερὸ καὶ Ἅγιο ὄνομα τοῦ Ἰησοῦ καὶ νὰ στερεῖται τῆς ἀγάπης Του; Νὰ παραμεληθεῖ ἡ ἐντολή Του τὸ «Γρηγορεῖτε καὶ προσεύχεσθε ἵνα μὴ πέσητε εἰς πειρασμόν» καὶ τό: «ἃ δὲ λέγω ὑμῖν πᾶσι λέγω, γρηγορεῖτε», δηλαδὴ γιά ὅλους καὶ πάντοτε ἕως τῆς συντελείας; Ὄχι, ἀσφαλῶς ὄχι! Ἀλλά καθὼς μᾶς διδάσκουν οἱ Ἅγιοι Πατέρες μας, διὰ τοῦ τρόπου αὐτοῦ νὰ προχωρήσουμε, τὴν δὲ ἔλλειψη τοῦ ὁδηγοῦ θὰ ἀναπληρώσει ἡ Θεία Χάρη, «ἡ ἀναπληροῦσα τὰ ἐλλείποντα καὶ βαστάζουσα τὰ ἀσθενήματα τῶν ἀδυνάτων».

Ἡ πλάνη προέρχεται κυρίως ἀπὸ τὸν τρόπο ἐνέργειας τῆς προσοχῆς: ἐὰν τὴν ἔχεις (τὴν προσοχὴ) στὸν νοῦ ἤ στὴν καρδιά. Ὅποιος τὴν ἔχει στὴν καρδιά δὲν διατρέχει κίνδυνο διαβολικῆς πλάνης, ὅμως περισσότερο ἀσφαλής εἶναι ἐκεῖνος πού μὲ πόνο καὶ ταπείνωση προσπίπτει στὸν Κύριο καὶ Θεὸ πάντοτε, προσευχόμενος γιὰ τὴν διαφύλαξη του, ἀπὸ τὴν διαβολικὴ οἴηση καὶ ἔπαρση.

Επίσκοπος Θεοφάνης ο έγκλειστος. »Η οδός της σωτηρίας». εκδ. 1894, σελ. 243.

greekdownloads.wordpress